Sonar en Spitssnuitdolfijnen: de laatste stand van zaken
ZoogdierverenigingAfgelopen maand verschenen er twee wetenschappelijke artikelen (Workshop Fuerteventura en Mariana Islands) over het effect van sonar (sound navigation and ranging) op walvisachtigen. Na NAVO-oefeningen bij de Canarische eilanden in 2002 waarbij sonar was gebruikt, trad er een massastranding op van Cuvier’s dolfijnen op deze eilanden. Daarna werd er een verbod ingesteld op het gebruik van sonar bij dergelijke operaties in dit gebied, en traden hier geen nieuwe massastrandingen meer op. Helaas op andere plekken nog wel, zoals bijvoorbeeld bij de Mariana eilanden in de Pacifische oceaan.
Spitssnuitdolfijnen, een mysterieuze groep dolfijnen
Spitssnuitdolfijnen vormen een groep dolfijnen uit de familie van Ziphiidae, die gekenmerkt wordt door hun smalle spitse snuit. Ze worden vier tot dertien meter lang en het zijn echte diepzeeduikers. Het grootste deel van hun leven brengen ze door op grote diepte. Een Cuvier’s dolfijn kan tijdens een twee-uur durende duik een diepte van drie kilometer bereiken. Dit is een absoluut record voor een warmbloedig dier met een gewone ademhaling. Omdat veel soorten spitssnuitdolfijnen midden op de oceaan voorkomen, is er nog veel onbekend over hun voorkomen en gedrag. Van een paar soorten die dichtbij eilanden voorkomen weten we inmiddels veel meer, zoals van Cuvier’s dolfijnen en Blainville’s dolfijnen. Dit zijn de soorten die tijdens massastrandingen vaak aanspoelen.
Spitssnuitdolfijnen en echolocatie
Spitsnuitdolfijnen vertonen ongebruikelijk duikgedrag. Ze duiken diep, gemiddeld naar een diepte van vijfhonderd tot duizend meter, voor lange periodes, om inktvissen en vissen te vangen. In een recent onderzoek wordt aannemelijk gemaakt dat deze manier van foerageren in feite een strategie is om te voorkomen zelf aangevallen te worden. Orka’s zijn hun belangrijkste vijand. Spitssnuitdolfijnen blijken hun echolocatie alleen te gebruiken voor het foerageren, wanneer ze diep genoeg zijn, buiten het bereik van orka’s. Verder zijn ze tijdens de duik stil. Ze vormen kleine groepen als ze weer omhoog naar de oppervlakte zwemmen, ervoor zorgend dat ze zo ver weg als mogelijk van de plek waar ze naar beneden zijn gedoken, weer boven komen. Orka’s die hoger in de waterkolom zouden kunnen patrouilleren, worden zo om de tuin geleid. Uit experimenten op zee met sonar en met het afspelen van geluiden van orka’s blijkt dat spitssnuitdolfijnen dit in beide gevallen als gevaar interpreteren, ervoor wegvluchten en langer onder water blijven. Het langer onder water blijven kan tot decompressie-verschijnselen en desoriëntatie leiden, met mogelijke strandingen tot gevolg.
(Massa)strandingen van spitssnuitdolfijnen door sonar
Wanneer massastrandingen optreden, wordt al snel sonar als de boosdoener genoemd, hoewel vaak niet bekend is of er wel sonar gebruikt is. Daarom is het handig wanneer bij strandingen van spitssnuitdolfijnen de doodsoorzaak zou kunnen worden achterhaald. In 2017 werd op Fuerteventura een workshop gehouden met experts op het gebied van spitssnuitdolfijnen. Deze workshop leverde een lijst op van (met name pathologische) kenmerken van bij door sonar gestrande dolfijnen. Deze lijst wordt nu gebruikt bij de necropsies, zeker in geval van strandingen met meerdere spitssnuitdolfijnen tegelijk, om te bepalen of sonar een mogelijke doodsoorzaak is.
Strandingen op de Nederlandse kust
De zuidelijke Noordzee is te ondiep voor spitssnuitdolfijnen en daarom worden ze in de Nederlandse wateren zelden waargenomen. Als er spitssnuitdolfijnen worden aangetroffen, betreft het voornamelijk de gewone spitssnuitdolfijn of de butskop, die in de noordelijke Noordzee en in het noordelijke deel van de Atlantische oceaan algemeen voorkomen. In Nederland zijn sinds 1970 dertien gewone spitssnuitdolfijnen en drie butskoppen aangespoeld (bron: walvisstrandingen.nl).
Tot nu toe zijn bij spitssnuitdolfijnen die strandden op onze kusten, en die vers genoeg waren om nader te onderzoeken, geen aanwijzingen voor schade door sonar aangetroffen. Vaak zijn het vermagerde dieren, die in de ondiepe Noordzee geen voedsel meer hebben kunnen vinden en overlijden door verhongering of verdrinking. Daarmee lijkt sonar geen oorzaak te zijn voor de dood van spitssnuitdolfijnen in Nederlandse wateren.
Zeezoogdierdag 14 maart in Rotterdam
Wie meer over dit onderwerp te weten wil komen, kan naar de Zeezoogdierdag op 14 maart komen! Hier zullen Frans-Peter Lam (TNO) en René Dekeling (Ministerie van Defensie) de laatste ontwikkelingen bespreken op het gebied van onderwatergeluid. Hierbij wordt onder meer speciaal ingegaan op de effecten van sonar op zeezoogdieren. Daarnaast zijn er nog meer interessante sprekers die diverse kanten van zeezoogdieren zullen belichten.
Meer informatie
Tekst: Jeroen Creuwels, Werkgroep Zeezoogdieren Zoogdiervereniging
Foto's: Pierre Jaquet, Picomyisland.org (leadfoto: gewone spitssnuitdolfijn); Ronald Smit, CIMA Research Foundation; Fadia Al Abbar
Afbeelding: Werkgroep Zeezoogdieren