25 jaar uniek natuuronderzoek in Tilburgse Kaaistoep
Provincie Noord-Brabant“De Tilburgsche Waterleiding Maatschappij (TWM) had ter bescherming van het onderliggende grondwater ten zuidwesten van Tilburg grond in eigendom. Deze terreinen bestonden uit typische Brabantse grove-dennenbossen, heide en oude agrarische gronden. Midden jaren 90 kwam er een omslag in denken en werden de agrarische gronden natuurlijker ingericht. Er werden poelen gegraven en er ontstond een natuurgebied. De TWM vroeg de KNNV-afdeling Tilburg, de lokale vereniging voor veldbiologie, om advies bij de natuurontwikkeling. De mensen van de vereniging gingen met ongekend enthousiasme aan de slag, en het natuurgebied werd steeds groter. Het werd de Kaaistoep genoemd,” memoreert Jaap van Kemenade, de beheerder van het natuurgebied.
Insecten
Tegenwoordig is de Kaaistoep ongeveer vierhonderd hectare groot en onderzoekt een groep enthousiaste vrijwilligers permanent de flora en fauna in het gebied. Zo is er in 25 jaar een ongekend aantal data en gegevens in het gebied verzameld. Jaap van Kemenade vertelt: “We zijn er trots op dat een relatief klein natuurgebied zoveel biodiversiteit kan herbergen. Dat kunnen we vastleggen doordat een vaste groep vrijwilligers een enorme hoeveelheid tijd steekt in de monitoring en het onderzoek van het gebied. Enkele jaren geleden kwamen vanuit Duitsland berichten dat de insectenpopulaties zo achteruit waren gegaan, een vermindering met soms wel 75 procent. Ook in onze Kaaistoep is die enorme achteruitgang in aantallen insecten geconstateerd. Dat weten we, omdat we sinds 1995 nauwgezet bijhouden wat er leeft.”
Diphymyces kaaistoepi
Maar de Kaaistoep is vooral bekend om de onbekende soorten die er worden gevonden. “We vinden nieuwe soorten voor Brabant en voor Nederland. Maar soms ook voor Europa. In de loop van de jaren hebben we zelfs drie volledig nieuwe soorten gevonden. Eén van die nieuwelingen is een kleine soort schimmel op een kever. Hij heeft officieel de toevoeging 'Kaaistoep' in zijn naam gekregen!”
Netwerk
De vrijwilligers zoeken met enorme expertise naar de soorten die leven in de Kaaistoep. Van Kemenade steekt zijn bewondering voor deze mensen niet onder stoelen of banken als hij uitlegt dat het hier niet gaat om het vinden van gezellige, aaibare dieren. “Ze vinden veel kleine insecten, soms zijn ze minder dan twee millimeter groot. De unieke soorten zijn vooral geleedpotigen en veel schimmels en paddenstoelen.” De beheerder van het gebied vervolgt: “Als ze zelf niet kunnen ontdekken welke soort ze hebben gevonden, schakelen ze hun netwerk in. Dat is ongekend groot. Niet alleen in Nederland, ook internationaal horen de vrijwilligers uit de Kaaistoep bij een wereldwijd netwerk met specifieke expertise.”
Biodiversiteit
In de bermen en langs sloten komen zeldzame plantensoorten voor als blauwe knoop en vlottende bies. In de poeltjes staan typische planten als moerashertshooi, moeraswolfsklauw en kleine zonnedauw.
Ook vogels weten de Kaaistoep te vinden. De naaldbossen hebben een arme flora, maar de havik, buizerd, sperwer, boomvalk en meerdere spechtensoorten broeden er, net als de bonte vliegenvanger.
In de drassige gebieden broeden dodaars, wintertaling en kuifeend, waar de watersnip en bunzing foerageren. In de poeltjes verblijven vinpootsalamanders, duikerwantsen, de slijktor en de gegroefde waterkever.
Onderzoek
Biodiversiteit betreft niet alleen soorten, maar ook relaties tussen soorten en ook daar is heel veel onderzoek naar gedaan. Zo is het effect van de Californische rivierkreeft op het ecosysteem van de Oude Leij bestudeerd, is de afbraak van hout en kadavers onderzocht, is gekeken naar de 'inburgering' van de invasieve exoot het Aziatisch lieveheersbeestje, is het effect van verschillende soorten beheer op de vegetatie nagegaan en nog heel veel meer.
Symposium
Op 14 maart houdt de Tilburgse afdeling van de KNNV vereniging voor veldbiologie een feestelijk symposium in Natuurmuseum Brabant ter gelegenheid van 25 jaar Kaaistoep. Centraal thema van de dag is het belang van natuuronderzoek, uitgevoerd door burgers of niet-professionele wetenschappers (citizen science). Een keur aan lokale en landelijke sprekers belicht het onderwerp, met wetenswaardigheden over gevonden soorten en verrassende onderzoeksmethoden. Ook is het mogelijk om tijdens het symposium het gebied de Kaaistoep te bezoeken onder leiding van de onderzoekers.
Boek
Tijdens het symposium wordt ook het lijvige jubileumboek over het onderzoek in de Kaaistoep gepresenteerd. Daarin zijn beschrijvingen van het onderzoeksgebied, diverse leuke vondsten en bijzondere onderzoeksmethoden te lezen.
Activiteiten
Ter ere van het 25-jarig jubileum opent de eigenaar, TWM Gronden, speciaal het gebied. Iedereen die interesse heeft kan zich inschrijven voor unieke wandelingen, onder leiding van de onderzoekers van de KNNV.
Fototentoonstelling
Heel de maand maart is op zaterdag- en zondagmiddag in Galerie De Roos een tentoonstelling te zien van foto’s over het onderzoek in de Kaaistoep. Galerie De Roos, Veldhovenring 25, 5041BA Tilburg.
Meer informatie en aanmelden
Tekst: Annelies Cuijpers, provincie Noord-Brabant
Foto's: Bart Horvers; beeldbank provincie Noord-Brabant