Let op: overlastseizoen eikenprocessierupsen begonnen, nesten uit bomen gewaaid
Kenniscentrum EikenprocessierupsDe zeer zware buien die afgelopen twee dagen over Nederland trokken, gingen gepaard met zware windstoten en een grote hoeveelheid neerslag. Deze weersomstandigheden hebben allerlei gevolgen voor de processierupsen. Hieronder een overzicht.
- De rupsen zullen nadat ze uit de boom gevallen zijn gewoon weer de bomen in kruipen of zich vestigen in onderliggende beplanting of laag op de stammen.
- De uit de boom gevallen rupsen gaan aan de wandel over straten, door bermen en door tuinen. Meestal zoeken ze elkaar snel weer op, zodat ze in groepjes of groepen tegelijk over de grond lopen, maar de kans is ook groot dat ze nu alleen op zoek gaan naar bomen. Als eenling zijn ze minder snel als eikenprocessierups te herkennen.
- Rupsen die met nest en al uit de boom gevallen zijn, kunnen langere tijd bij elkaar blijven zitten in dat nest.
- Ook nesten van vorige jaren die nog in de boom hingen, kunnen uit de boom gewaaid zijn. Deze nesten zitten net als de nieuwe nesten nog vol met brandharen.
- Eikenprocessierupsen zitten normaal gesproken alleen in eiken maar kunnen nu ook in andere boomsoorten of struiken gekropen zijn zoals beukenhagen, kardinaalsmuts, meidoorn, berk, beuk, prunus en populieren. In deze fase van de ontwikkeling hoeven de bomen geen eiken te zijn. Een andere boomgeslacht dan eik als voedselbron kan echter het voortbestaan van de eikenprocessierups beperken.
- Als ze de boom niet direct terug kunnen vinden kunnen ze ook (tijdelijk) op speeltoestellen of muren terecht komen.
- De processierupsen hebben zich al meerdere keren verveld, sommige zitten al in de laatste larvale fase. De honderdduizenden brandharen per rups vervellen mee. De bruine vervellingshuidjes zijn ook uit de bomen gewaaid. Doordat deze huidjes heel licht zijn, kunnen ze tot honderden meters ver in de omgeving terecht zijn gekomen. Brandharen kunnen tot enkele jaren overlast veroorzaken.
- De kans is groot dat er nu meerdere kleinere groepen rupsen nesten gaan vormen waardoor ze moeilijker opvallen en te bestrijden zijn.
- Kinderen en (huis)dieren lopen waarschijnlijk meer risico om met de brandharen in contact te komen.
Advies
- Pak de rupsen en nesten niet op want elke rups heeft honderdduizenden brandharen die irritatie van huid, luchtwegen en ogen kunnen veroorzaken. Laat de rupsen gewoon weer de bomen in lopen en schakel professionele bestrijders in. Ga de rupsen niet te lijf met stofzuigers of branders want daarmee verspreid je de brandharen alleen maar. Het vuur uit de gasbranders is bij lange na niet heet genoeg om de brandharen af te breken.
- Bij het opruimen van afgewaaide takken of omgevallen eikenbomen is het raadzaam om alert te zijn op de aanwezigheid van eikenprocessierupsen, maar ook van (oude) nesten. Deze nesten zitten bomvol brandharen. In sommige gebieden zitten in alle eikenbomen processierupsen.
- Ook groenbeheerders die bermen en grasvelden maaien moeten (nog meer) alert zijn op de aanwezigheid van rupsen en nesten en zorgen dat rupsen en nesten niet in de maaimachine komen waardoor brandharen verspreid worden. Het is te overwegen om op deze plaatsen gras niet meer te maaien, hetgeen ook het risico op betreding zal beperken.
- Vermijd verblijf op die plaatsen waar rupsen, vervellingshuiden of nesten op de bodem aanwezig zijn. Het duurt jaren voordat het overlast veroorzakende eiwit in de brandharen is afgebroken. De brandharen die op de bodem aanwezig zijn, zullen de komende weken geconcentreerd aanwezig zijn, het effect van de brandharen neemt pas af naarmate regen, wind en bodemprocessen de concentratie aan haren verlaagd hebben.
Vervelling eikenprocessierups van vierde naar vijfde larvale stadium (Bron: Henri Kuppen)
Veelgestelde vragen over gezondheidsaspecten
Is de eikenprocessierups gevaarlijk voor mensen?
Vanaf het derde vervellingsstadium (vanaf half mei) ontwikkelen de rupsen naast de normale witte lichaamsharen ook de karakteristieke, voor de mens onzichtbare brandharen. Deze brandharen zijn een actief verdedigingsmechanisme van de rups. Het zijn juist deze brandharen die gezondheidsrisico’s voor mensen met zich mee kunnen brengen. Wanneer contact met deze brandharen optreedt, kunnen gezondheidsklachten als jeuk, huiduitslag, irritatie aan de ogen of aan luchtwegen ontstaan.
Hoe kan iemand in contact komen met de brandharen?
De brandharen worden bij een ongewenste aanraking actief 'afgeschoten' door de rups. Tevens kunnen de haren vanuit de nesten passief met de wind worden meegevoerd of door trillingen van verkeer vrij komen en verder verspreid worden. Ook eenmaal met brandharen besmette kleren of een tent kan een bron van overdracht van deze brandharen naar mensen zijn.
Hoe lang blijven de brandharen actief?
Proefondervindelijk is gebleken dat de brandharen na zes tot acht jaar nog steeds hun karakteristieke vorm en activiteit hebben behouden. Op plaatsen waar dus in voorafgaande jaren processierupsen aanwezig waren en waar deze nu niet meer voorkomen, kunnen de brandharen nog geruime tijd voor ongemak zorgen.
Welke gezondheidsklachten kunnen de brandharen veroorzaken?
Na direct contact met de brandharen kan binnen acht uur een rode pijnlijke huiduitslag met hevige jeuk ontstaan, die zich kenmerkt door bultjes, pukkeltjes of met vocht gevulde blaasjes die kunnen gaan ontsteken. Vaak ontstaan deze reacties op de onbedekte huid, maar door versleping met bijvoorbeeld zweet kan dit ook plaatsvinden op de bedekte huid. Als er brandharen in de ogen terechtkomen, kunnen deze binnen één tot vier uur een heftige reactie geven van het oogbindvlies en/of hoornvlies met zwelling, roodheid en jeuk en in sommige gevallen met ontstekingen. Na inademing kunnen brandharen ook irritatie of ontsteking geven van het slijmvlies van de bovenste luchtwegen (neus, keel en bovenste gedeelte luchtpijp). De klachten lijken op een neusverkoudheid. Tevens kunnen mensen ook klagen over pijn in de keel en eventuele slikstoornissen, in sommige gevallen is er sprake van kortademigheid. Daarnaast kunnen er zich algemene klachten voordoen, zoals braken, duizeligheid, koorts, algehele malaise. Tenslotte is er een aantal indirecte gevolgen merkbaar, zoals vermindering van het woon- of recreatiegenot; mensen kunnen namelijk beperkt worden in hun bewegingsvrijheid.
Zijn er risicogroepen aan te geven?
Er zijn geen duidelijke risicogroepen aan te geven. De reactie als gevolg van contact met de brandharen kan van persoon tot persoon variëren. Patiënten die reeds bekend zijn met astmatische klachten zullen, doordat zij reeds gevoelige luchtwegen hebben, waarschijnlijk eerder en sterker reageren. Mensen die beroepsmatig betrokken zijn bij het beheersen van de overlast lopen meer kans dat zij in contact komen met de brandharen. Hetzelfde geldt voor kinderen, die door hun speelgedrag en omdat zij dicht bij de grond zitten eerder in aanraking zullen komen met de brandharen.
Kan men als de brandharen in de ogen terechtkomen blind worden?
In zeldzame gevallen kan het gebeuren dat de brandharen, zonder aanvankelijk verschijnselen te geven, de diepere slijmvlieslagen van het oog binnendringen. Dit kan een knobbelvormige ontsteking geven. Zolang de brandhaar blijft zitten, zullen de klachten blijven bestaan. Wanneer deze brandhaar niet operatief verwijderd wordt, kan eventueel blindheid ontstaan.
Kun je allergisch worden voor de brandharen van de eikenprocessierups?
De reacties die optreden na blootstelling aan de brandharen lijken op een allergie. Uit bloedonderzoek blijkt echter dat er geen specifieke afweerreactie plaatsvindt. De optredende verschijnselen worden daarom ook wel pseudo-allergische reacties genoemd.
Als men eenmaal met de brandharen in contact is gekomen, zijn dan bij een volgend contact met de brandharen de klachten sterker?
Uit ervaring is bekend dat hernieuwd contact met de brandharen of een doorlopende blootstelling (bijvoorbeeld door het dragen van besmette kleding) vaak een veel sterkere reactie en klachten geeft.
Behandeling van klachten
Moet men naar de dokter als men klachten heeft?
In het algemeen verdwijnen de klachten binnen enkele dagen tot weken spontaan. Bij ernstige klachten is het wel verstandig contact op te nemen met de huisarts.
Zijn er medicijnen voor het tegengaan van de klachten?
Bij lichte symptomen zijn geen medicijnen nodig. Bij hevige jeuk kunnen anti-jeukmiddelen, zoals een crème op basis van kamfer of menthol, verlichting geven. Deze middelen zijn gewoon bij de apotheek of drogist verkrijgbaar. Indien de lokale effecten zeer ernstig zijn, kan door de huisarts overwogen worden een ontstekingsremmende zalf voor te schrijven of antihistaminica.
Wat kan men zelf doen om de klachten te verlichten?
Om verdere verspreiding van de brandharen over het lichaam te voorkomen en om de ontstekingsreactie tegen te gaan is het zeer belangrijk de huid goed te wassen en de ogen goed te spoelen met water. Direct na de blootstelling kan het zinvol zijn de huid met plakband te strippen, om zo alle brandharen te verwijderen.
Als kleren onder de brandharen zitten, wat moet men dan doen?
De brandharen zijn moeilijk uit de kleding te verwijderen. Om herhaalde blootstelling te voorkomen is dit verwijderen van de haren uit de kleding echter wel noodzakelijk. De kleding dient daarom zeer grondig met water en zeep gereinigd te worden, zeker wanneer men weet dat men in een belast gebied is geweest en men overlast van de brandharen heeft ondervonden.
Meer informatie
Tekst: Arnold van Vliet, Wageningen University, Silvia Hellingman, Hellingman Onderzoek en Advies, Henry Kuppen, Terra Nostra; Henk Jans, Jans Consultancy Gezondheid en Milieu; Jan Buijs, GGD Amsterdam, Kenniscentrum Eikenprocessierups
Foto’s: Silvia Hellingman; Kenniscentrum Eikenprocessierups
Film: Henry Kuppen