Bedreigingen voor de zeldzame beekdonderpad in de Geul

De Geul is het enige snelstromende heuvellandbeeksysteem van Nederland en wordt gekenmerkt door rheofiele (=stromingminnende) vissoorten die hier voorkomen. De afgelopen jaren is er door het Waterschap Limburg en de VBC Geul en Zijbeken hard gewerkt om een natuurlijke visgemeenschap terug te krijgen. Als gevolg hiervan is er sinds enkele jaren al sprake van natuurlijke reproductie van de beekforel en is de zalm hier sinds 2017 geherintroduceerd. Ook komt de grootste Nederlandse populatie van de zeldzame beekdonderpad wijdverspreid in de bovenloop van de Geul voor.

Invasieve grondels

De opmars van de invasieve Kesslers grondel, marmergrondel en zwartbekgrondel valt samen met de sterke achteruitgang van de rivierdonderpad in de Maas. De bovenloop van de Geul, waar de grootste populatie beekdonderpad voorkomt, is nog vrij van bovengenoemde invasieve grondelsoorten, maar ze zijn al wel in de Geulmonding vastgesteld. Uit een zenderonderzoek dat door Bureau Natuurbalans–Limes Divergens van september tot december 2016 is uitgevoerd, blijkt dat Kesslers grondel en zwartbekgrondel een zeer beperkte homerange hebben in de Geulmonding en laten weinig stroomopwaartse bewegingen zien. Vervolgens is tijdens een verspreidingsonderzoek in 2017 echter nooit zo ver stroomopwaarts een zwartbekgrondel vastgesteld, namelijk 300 meter verder dan voorheen bekend. Vergeleken met andere rivier- en beeksystemen in Nederland is de kolonisatiesnelheid in de Geul zeer laag te noemen, de oorzaak hiervan is onduidelijk. Het is mogelijk dat wanneer de dichtheid zwartbekgrondels in de Grensmaas verder toeneemt, deze soort de benedenloop van de Geul binnen enkele jaren koloniseert. Hiermee neemt het risico sterk toe dat ze in de bovenloop terechtkomen en een reële bedreiging voor de beschermde beekdonderpad gaan vormen.

Gevolgen milieuramp 23 augustus 2018 voor vispopulaties

Donderdag 23 augustus werd melding gemaakt van een mestlozing in de Geul. Vervolgens is op 24 augustus door leden van de VBC Geul en Zijbeken geconstateerd dat er dode vissen in de Geul ter hoogte van Epen dreven, waaronder barbeel, bermpje, beekforel, beekdonderpad, elrits, kopvoorn, riviergrondel en vlagzalm. De oorzaak bleek een lekkende mestsilo met varkensmest in een zijbeek van de Geul aan de Belgische zijde. Hierbij is naar schatting 40.000 liter mest in de Geul terecht gekomen. De dagen hierna is de omvang van deze milieuramp duidelijk geworden; in totaal zijn er duizenden dode vissen aangetroffen over een traject van ongeveer 10 kilometer. Ook bleek de geherintroduceerde zalm ter hoogte van Epen te zijn verdwenen, hoogstwaarschijnlijk ook dood.

Veerkracht

In de jaren 90 was de beekdonderpad een zeer zeldzame verschijning in de Geul, alleen in enkele zijbeken kwamen redelijke populaties voor. De soort blijkt echter veerkrachtig; als gevolg van de verbetering van de waterkwaliteit heeft de beekdonderpad zich de afgelopen decennia sterk uitgebreid over de gehele Geul en is de populatie flink in omvang toegenomen. De verwachting is dan ook dat de door de milieuramp bij Epen ingestorte populatie beekdonderpadden zich weer zal herstellen, maar dat het waarschijnlijk nog jaren zal duren voordat de (vis)fauna hier weer volledig is hersteld. Door betere grensoverschrijdende afspraken te maken kunnen dergelijke situaties in de toekomst gemakkelijk worden voorkomen.

De verwachting is echter dat de beekdonderpad niet opgewassen is tegen de opkomst van invasieve grondels en het zal afleggen. Het is daarom belangrijk dat de kolonisatie van invasieve grondels in de Geul nauwlettend wordt gevolgd, zodat concrete maatregelen ter bescherming van de beekdonderpad genomen kunnen worden wanneer de ongewenste kolonisatie doorzet.

Meer informatie

• Artikel Bedreigen invasieve grondels de donderpadden van de Geul? uit tijdschrift RAVON 70

Tekst: Pim Lemmers, Bureau Natuurbalans–Limes Divergens & redactie tijdschrift RAVON
Foto’s: Pim Lemmers (leadfoto: beekdonderpad); Erwin Gulpen