Storm in Sahara breekt grauwe kiekendieven op tijdens de voorjaartrek

Vogels op trek komen onderweg allerlei hindernissen en/of gevaren tegen, zo ook grauwe kiekendieven. Eén van de belangrijkste hindernissen tijdens de voorjaarstrek is de Sahara. Om de 1800 kilometer brede woestijn over te steken, heeft een grauwe kiekendief een goede conditie nodig en gunstig weer: voornamelijk gunstige wind. Als de wind tegenzit dan vormt de Sahara een gevaar. Dat was dit voorjaar het geval. Met daarbij ook nog zandstormen is deze woestijn nog onherbergzamer dan anders.

Gezenderde grauwe kiekendieven

In 2005 is Werkgroep Grauwe Kiekendief begonnen grauwe kiekendieven uit te rusten met zenders waarmee de vogels gedurende het hele jaar gevolgd kunnen worden. Dat bracht nieuwe en waardevolle informatie over het verblijf in hun overwinteringsgebieden, trekroutes en tussenstops onderweg. In het voorjaar van 2018 zijn er tien grauwe kiekendieven onder de zender: vier Britse, vier Duitse, één Nederlandse en één Wit-Russische

Verloop van de voorjaarstrek 2018

Alle tien gezenderde grauwe kiekendieven beginnen hun trek richting broedgebieden rond dezelfde datum als in voorgaande jaren: eind maart/begin april. Een viertal grauwe kiekendieven die in de laatste week van maart vertrokken, laten in de eerste week van april de Sahara achter zich en bereiken Algerije en Marokko, waar ze zoals verwacht een tussenstop maken. Tot zover lijkt er nog niets aan de hand.

De overige gezenderde kieken vertrekken begin april. Twee van hen steken de Sahara middendoor over en bereiken half april Noord-Afrika. Van de zes zenderkieken die de Sahara in één keer overstaken, gaan er vlak daarna drie dood in Noord-Afrika. De drie overgebleven kiekendieven vliegen na een tussenstop van 7 tot 39 dagen (uitzonderlijk lang!) in Noord-Afrika door naar Europa.

Noodgedwongen omkeren door zandstorm

Vier van de zes grauwe kiekendieven die begin april vertrokken, koersen aan op een meer westelijke route via Mauritanië en Westelijke Sahara. Deze vier keren tussen 6 en 12 april één voor één om. Ze laten zich naar het zuiden afzakken, en dat betekent voor allemaal een omweg van meer dan 750 kilometer! Daar is ook het 14 jaar oude Britse vrouwtje (pdf: 2.6 MB) Ruth bij, die uiteindelijk zelfs tot drie keer (!) toe probeert te vertrekken maar steeds weer terugkeert naar een van haar wintergebieden. Op 15 mei doet zij een vierde poging, zij bereikt op 26 mei het zuidwesten van Algerije waar ze door uitputting doodgaat.

Van de andere drie zenderkieken die begin april rechtsomkeert maakten, hebben twee een nieuwe poging ondernomen de Sahara over te steken (op 13 en 29 april). Beiden hebben hun broedgebied bereikt (respectievelijk op 10 en 27 mei). Van de derde vogel, een Nederlands mannetje, zijn er sinds 26 april geen locatiepunten meer doorgekomen. Hij is ofwel dood, of zijn zender heeft geen bereik om locaties door te kunnen geven.

Om te begrijpen wat er tijdens de voorjaarstrek van dit jaar aan de hand was, hebben we regelmatig online gekeken hoe de weerssituatie in de verschillende regio’s van de Sahara was. Het beeld dat naar voren kwam, was dat er in maart/april veelal een noordenwind stond en dat er zandstormen woedden. Bekijk op onze website alle tracks van de gezenderde grauwe kiekendieven.

Voedsel schaars in overwinteringsgebieden Sahel

Niet alleen de omstandigheden tijdens de trek zijn belangrijk om naar te kijken. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat de lokale voedselsituatie in de wintergebieden mede bepaalt of grauwe kiekendieven genoeg voedsel kunnen vinden om op tijd en in goede conditie te vertrekken. Grauwe kiekendieven eten tijdens hun overwintering in de Sahel voornamelijk sprinkhanen, en die leken dit voorjaar schaars.

Op 2 en 3 februari 2018 zocht Jérôme Chamoin de overwinteringsgebieden van de Britse zenderkieken Ruth en Roger in Senegal op. Er was bijna geen groene vegetatie in beide gebieden meer te zien en het land was erg droog. Jérôme Chamoin heeft daar ook sprinkhanen geteld: gemiddeld telde hij slechts één grote sprinkhaan per honderd meter. Dit is heel weinig vergeleken met bijvoorbeeld 2014, toen wij gemiddeld 77 sprinkhanen per honderd meter telden! Dit geeft een indicatie dat het deze winter op sommige plekken misschien wel bovengemiddeld moeizaam was om aan voedsel te komen voor de grauwe kiekendieven, en dat ze daardoor mogelijk in een niet al te goede conditie aan hun voorjaarstrek begonnen.

Aankomst broedgebieden

Gezien de moeilijkheden die de gezenderde grauwe kieken dit voorjaar op trek ondervinden, wordt het des te spannender om te zien hoeveel paren uiteindelijk de Europese broedgebieden weten te bereiken en of zij succesvol zullen broeden.

Slechts één van de tien zenderkieken vliegt zoals we gewend zijn van voorgaande jaren gestaag door naar haar broedgebied, een vrouwtje uit Duitsland. Zij arriveert daar mooi op tijd op 2 mei. De vraag is alleen hoeveel energie de trek haar gekost heeft en of zij in staat is om voldoende op te vetten in haar broedgebied om eieren te leggen en jongen groot te brengen.

Op dit moment (5 juni 2018) zijn van de tien gezenderde kieken die op voorjaarstrek gingen, er vier in hun broedgebied aangekomen: twee begin mei en twee op 27 mei. De laatste twee zijn erg laat, waarschijnlijk te laat om nog succesvol te kunnen broeden. Vijf zijn er onderweg doodgegaan. Van één grauwe kiekendief weten we niet of hij nog leeft.

Dit wetende, is het goed om te zien dat er in Nederland zich weer een redelijke aantal paartjes hebben gevormd, en dat de eerste grauwe kieken rond 15 mei toch weer gewoon een eerste ei hebben gelegd en zitten te broeden. Op 17 mei is het eerste nest met succes beschermd.

Meld waarnemingen grauwe kiekendieven!

Zelf grauwe kiekendieven waargenomen? Meld het op Waarneming.nl of mail ons, zodat wij zoveel mogelijk paren in kaart kunnen brengen om de nesten te beschermen.

Tekst: Madeleine Postma & Almut Schlaich, Werkgroep Grauwe Kiekendief
Foto's / afbeeldingen: Google Earth en Theo van Kooten (Leadfoto); Jérôme Chamoin; Werkgroep Grauwe Kiekendief