Houden vlinders van mest?

Brandnetel, de waardplant waarop de rupsen van dagpauwoog en kleine vos leven, is een stikstofliefhebber. Hij groeit vooral goed op plaatsen waar de bodem voedselrijk is of waar door verstoring veel voedingsstoffen vrijkomen. Als je bijvoorbeeld maait maar niet afvoert, gaat de afgemaaide vegetatie rotten, waardoor veel voedingsstoffen vrijkomen. Dat soort plekken zijn ideaal voor stikstofminners zoals brandnetel. Brandnetelvlinders als kleine vos en dagpauwoog vinden in onze moderne landschappen een gedekte tafel: er zijn veel meer brandnetels dan vroeger. Maar profiteren ze nu eigenlijk ook extra van de grote hoeveelheid mest die tegenwoordig gebruikt wordt? Om dit te onderzoeken zijn kweekexperimenten uitgevoerd. In een Duitse studie werden dagpauwogen en kleine vossen gekweekt op bemeste en niet bemeste brandnetels. Bij beide soorten bleek dat de vlinders die opgroeiden op bemeste brandnetels hogere overlevingscijfers, kortere rupsenperioden, zwaardere poppen en bij de kleine vos ook langere voorvleugels hebben. Al deze verschuivingen zijn gunstig voor de individuen: ze verlagen hun risico om te sterven voor de voortplanting en verhogen dus hun kans op reproductie.

Hoe zit dat dan hier in Nederland? Als we naar de gegevens uit het NEM Meetnet Vlinders kijken, zien we dat de kleine vos sinds 1990 gelijk is gebleven en dat de dagpauwoog zelfs licht is afgenomen. De vlinders profiteren dus blijkbaar niet van die mest. Nu wordt er in Nederland enorm veel bemest, meer nog dan in de kweekexperimenten. Bovendien worden de agrarische graslanden ook nog eens erg intensief bewerkt. Als gevolg daarvan komen op de meeste landbouwpercelen helemaal geen brandnetels meer voor, en is het leefgebied voor de brandnetelvlinders dus ook verdwenen. Ze moeten het hebben van overhoekjes en ruige randjes. Er zijn nog meer vlinders die brandnetel als waardplant hebben. De gehakkelde aurelia gaat, mede door klimaatverandering, vooruit. Het landkaartje laat echter sinds 1992 een lichte achteruitgang zien. Kortom, hoewel individuele vlinders kunnen profiteren van (wat) mest, is het zeker niet zo dat bemesting goed is voor vlinders.

Het betreffende artikel over de Duitse studie: Kurze, S.; Heinken, T. & Fartmann, T.(2017): Nitrogen enrichment of host plants has mostly beneficial effects on the lifehistory traits of nettle-feeding butterflies. Acta Oecologica 85, 157–164.

Tekst: Chris van Swaay en Kars Veling, De Vlinderstichting
Foto’s: Kars Veling