Hoeve Biesland bouwde een vrijloopstal waarin mest met biomassa wordt gecomposteerd. Ook werden veel natuurvriendelijke oevers aangelegd.

Boeren voor Natuur: de ultieme natuurinclusieve landbouw?

Wageningen Environmental Research
2-FEB-2018 - Stel, de beken zijn niet gekanaliseerd, de sloten niet zo diep, en het land is hier en daar nog nat. En stel, de kunstmest is niet uitgevonden en boeren moeten het doen met de mest van hun dieren, met bagger en compost. Hoe biodivers en aantrekkelijk zou ons landschap dan zijn? Vier boerenbedrijven doen dit nu al 10 jaar in het kader van Boeren voor Natuur met veelbelovende resultaten.

Het landschap was eeuwenlang het product van de manier van boeren en dat is nog steeds zo. De huidige manier van boeren levert ons echter een monotoon landschap op met zeer weinig ruimte voor biodiversiteit. Boeren voor Natuur is bedoeld als manier van boeren waar een mooi, biodivers landschap het ‘natuurlijke’ gevolg van is. Het is gebaseerd op de beperkingen van vroeger: water, schaarste aan mest, veel landschapselementen. Als afspraken met boeren kunnen worden gemaakt op basis van die beperkingen, is de gedachte, zou je verder nauwelijks regels nodig hoeven hebben. Boeren voor Natuur is daarom voorgesteld als alternatief voor agrarisch natuurbeheer, maar ook voor aankoop van landbouwgrond voor natuur.

Omschakeling naar zeer extensief

In 2008 zijn vier boerenbedrijven begonnen met de omschakeling. In Biesland (bij Delft) werden vele kilometers natuurvriendelijke oevers aangelegd, en werd het waterpeil in het voorjaar verhoogd. Op landgoed Twickel (in Twente) werd een beek opnieuw meanderend gemaakt, en werden poelen aangelegd en bomen geplant. De bedrijven – een melkveehouderij, een zoogkoeienbedrijf en twee schapenbedrijven – moesten een nieuw evenwicht vinden tussen grasland, bouwland, veebezetting en ‘outfields’ ofwel land waar geen mest naar toe wordt gebracht, maar wel biomassa wordt gewonnen door begrazing of oogst. Als gevolg werden de bedrijven zeer extensief.

Al sinds 2002 worden de bedrijven gevolgd met onderzoek. Deze week kwam een rapport (pdf; 9,4 MB) uit dat de resultaten laat zien na tien jaar werken volgens Boeren voor Natuur. De nadruk ligt op de ontwikkelingen in de bedrijfsvoering en de ecologie (in eerdere publicaties kwamen ook de maatschappelijke uitkomsten aan de orde). Ook is aandacht voor de organisatorische kant: de samenwerking, de contracten, en de financiering. En voor de vraag wat nodig is om Boeren voor Natuur breder toe te passen.

Twickel heeft een prachtig kleinschalig landschap. Voor de landbouw levert dit uitdagingen op, maar een Boeren voor Natuur boer kan er goed mee werken

Zoeken en uitvinden

Alle boeren gingen door een fase heen van zoeken en uitvinden: hoe houd je je vee gezond als je geen voer meer kunt aanvoeren, en het land minder opbrengt? Ze experimenteerden met krachtvoerteelt, vlinderbloemigen, het inkruisen van robuuste rassen, en het composteren van mest en laagwaardige biomassa. Twee bedrijven gingen hun eigen producten verkopen. Hoeve Biesland is uitgegroeid tot een zeer breed bedrijf met onder meer een zorgtak en een tuinderij. Door gebrek aan geschikte grond is Hoeve Biesland gestopt met akkerbouw. Met de contractpartners werd overeengekomen dat beperkt biologisch voer mocht worden aangekocht in ruil voor de afvoer van mest.

Na tien jaar extensief boeren is het opmerkelijk dat de bodemvruchtbaarheid op de productieve delen van de bedrijven nog nauwelijks terugloopt. In een Boeren voor Natuur systeem is te verwachten dat een boer zijn mest bewaart voor de beste grond, en dat de mindere grond en de randen zullen gaan verschralen. Terwijl de percelen bloemrijker zijn dan op gangbare bedrijven, zien we inderdaad de meeste biodiversiteit in de randen, de landschapselementen en de natuurgebieden. Zo beheert Hoeve Biesland een deel van natuurgebied De Ackerdijkse Plassen, en is door de herinrichting van de Hagmolenbeek de Bentelerheide vernat. De visgemeenschappen van de twee onderzochte beken zijn stroomminnend, zoals beoogd, en de waterkwaliteit is op de meeste aspecten goed. Teleurstellend is dat de weidevogelstand in Biesland achteruit blijft lopen, ondanks de gunstige omstandigheden die door Boeren voor Natuur worden gecreëerd (nat en bloemrijk). Waarschijnlijk heeft dit te maken met het gebrek aan rust en openheid in deze stedelijke omgeving. De waterkwaliteit in Biesland begint vooruit te gaan.

De ultieme natuurinclusieve landbouw?

Er is een diversiteit aan oplossingen nodig om meer biodiversiteit op het platteland te krijgen, waar Boeren voor Natuur er een van is. Boeren voor Natuur is een vorm van natuurinclusieve landbouw die vrij diep ingrijpt op het landbouwsysteem. Het is daarom vooral geschikt voor gebieden die vragen om zo’n extensieve manier van boeren: randen van natuurgebieden, beekdalen, oude cultuurlandschappen, stadsranden, en gebieden waar vernatting aan de orde is. Daar kan Boeren voor Natuur bijdragen aan herstel van samenhangende landschappen en het combineren van meerdere maatschappelijke doelen. Belangrijke aanbevelingen zijn om Boeren voor Natuurbedrijven in te bedden in een gebiedsaanpak met andere natuurinclusieve bedrijven en natuurgebieden, om boeren te ondersteunen in de ontwikkeling van hun vakmanschap en om samen plannen te maken voor het beheer.

Meer informatie

Tekst en foto's: Judith Westerink, Wageningen Environmental Research (leadfoto: Hoeve Biesland bouwde een vrijloopstal waarin mest met biomassa wordt gecomposteerd. Ook werden veel natuurvriendelijke oevers aangelegd)

  

  

Laatste berichten

Zie ook