Schoolplaat en lesprogramma voor Boomvalk in Roerdal

Een gepensioneerde biologieleraar, een eigenaar van een tuincentrum, een veehouder met Limousinrunderen, een veldmedewerker voor agrarisch natuurbeheer en enkele fanatieke vogelliefhebbers. Vanuit hun passie voor de Boomvalk en liefde voor het mooie landschap van het Roerdal hebben zij zich in 2016 verenigd in de Landschapscoöperatie Boomvalk. Gezamenlijk zetten zij zich in om leerlingen uit het basisonderwijs nieuwsgierig te maken naar hun omgeving in het algemeen, en de boomvalk in het bijzonder. Daarnaast ondernemen zij gerichte beschermingsacties om op de korte termijn de soort voor het Roerdal te behouden.

Zomergast van Nederland heeft het moeilijk

We zien steeds minder Boomvalken in Nederland: de laatste dertig jaar neemt het aantal Boomvalken jaarlijks met vijf procent af. Er zijn intussen minder dan 1000 broedparen over in ons land. De vogel komt in april-mei vanuit Afrika naar Nederland om te broeden. Gemiddeld legt de Boomvalk drie eieren. De Boomvalk begint vrij laat met broeden om op het moment dat er veel jonge zangvogels uitvliegen, voldoende prooi-aanbod voor de jongen te hebben. In de loop van augustus zijn de jonge valken groot en sterk genoeg om nog voor hun ouders de lange reis van bijna 10.000 kilometer naar het zuiden van Afrika te maken.

Boomvalk als symbool voor een natuurrijk en mooi Roerdal

De roofvogel, die hoog in de voedselketen staat, is een belangrijke indicatorsoort voor de kwaliteit van de natuur en het landschap waarin hij leeft. Net uitgevlogen zangvogels van open landschappen waaronder zwaluwen, maar ook libellen zijn hun voornaamste prooidieren. Deze prooidieren leven op hun beurt bijna uitsluitend van allerlei soorten insecten. Maar ook het aantal insecten neemt in ons land de laatste dertig jaar drastisch af, en zaadetende zangvogels van akkerland zijn ook fors afgenomen.

Het is echter niet alleen het beperkte voedselaanbod dat de afname van het aantal Boomvalken verklaart. De Boomvalk maakt namelijk geen eigen nest, maar gebruikt verse kraaiennesten die onder andere in hoge Populieren te vinden zijn. Wanneer de eerste jonge kraaien in de loop van juni uitvliegen, wordt het verse kraaiennest gemakkelijk ‘gekraakt’ door de Boomvalk. Door minder kraaien is er minder nestgelegenheid. Tenslotte maakt de toename van de Havik, en wellicht afname van 'traditionele en eenvoudigere' prooidieren voor die soort in de zomer zoals houtduif, het leven van de Boomvalk lokaal ook niet makkelijker.

Het Roeldal ligt in Midden-Limburg en bestaat uit landbouwgebied en het gelijknamige Natura 2000-gebied. Het landschap kenmerkt zich door een afwisseling van populierenbossen, kruidenrijke drassige graslanden met poelen en natuurlijke overgangen naar een kleinschalig en gevarieerd boerenland. Jarenlang was de Boomvalk het symbool van het Roerdal, dat het landschap in de zomer opfleurde. De Landschapscoöperatie wil de waardering van de boomvalk door bewoners van het Roerdal weer in ere herstellen.

Nieuwe Koekkoek schoolplaat

Onder het motto 'Waar de Boomvalk broedt, gaat het met natuur en landschap goed’ kiest de landschapscoöperatie voor een unieke en veelzijdige aanpak in de bescherming van de soort. Het begint met het bekendheid geven aan de Boomvalk en het creëren van meer draagvlak voor de bescherming van de soort. In de stijl van de schoolplaten van M.A. Koekkoek, tekende Ed Hazebroek afgelopen seizoen het succesvolle broedpaar in het Leropperveld naast de Roer. Samen met deze eigentijdse schoolplaat is een lesbrief voor het basisonderwijs ontwikkeld. Leden van de coöperatie leggen in de klas aan de leerlingen uit waarom de Boomvalk belangrijk is voor hun leefomgeving. Ze hopen dat zij ook nu nog wegdromen bij de schoolplaat, en dat ook niet-digitale media hun nieuwsgierigheid naar een niet-digitale omgeving wekt.

Nestmanden en agrarisch natuurbeheer

Leden van de coöperatie zijn in het voorjaar van 2016 begonnen met het plaatsen van een tiental kunstnesten in Populieren langs de Roer. Met of zonder nestmanden was er in de natte en koude zomer van 2016 geen enkel succesvol broedgeval in het Roerdal. Daarentegen was afgelopen seizoen 2017 wel succesvol. Op verschillende plekken in de streek hebben vier paren gebroed; over een vijfde broedpaar kon geen zekerheid verkregen worden.

Daarnaast werkt de coöperatie met subsidieregeling Agrarisch Natuur en Landschapsbeer in de streek, samen met boeren aan de ontwikkeling van bloemrijke graslanden, kruiden- en vogelrijke akkers en beheer van struwelen en poelen. Samenhangend beheer gericht op meer biodiversiteit in het algemeen en meer insecten en boerenlandvogels in het bijzonder. In het Roerdal zijn mede daardoor nog mooie aantallen van bijvoorbeeld veldleeuweriken te vinden. Tussen de oeverzwaluwen is intussen de Bijeneter bijna jaarlijks een bekende verschijning in het Roerdal. Met de Boomvalk komt het ook goed. En door de lessen op school maakt niemand zich meer zorgen dat meer Boomvalken voor minder zwaluwen zorgen.

Tekst: Jac Mulders en Harm Kossen, Natuurrijk Limburg
Foto's: Harm Kossen
Schoolplaat: Ed Hazebroek