Ruim honderd Gekraagde aardsterren in Arnhem

De op tulpenbollen lijkende knollen lagen al enige tijd op het grasveld van een drukbezochte plaats in een Arnhems park. Bijna niemand wist wat het precies waren en hoe ze daar terecht waren gekomen. Zat er nog leven in de knollen of waren ze aan het rotten? Iedereen vond het tijd dat de gemeente die troep eens zou gaan opruimen. Het bleek echter te gaan om de Gekraagde aardster (Geastrum triplex). Deze aardster is zonder twijfel de meest voorkomende aardstersoort van Nederland. Een beetje paddenstoelenkenner herkent deze aardster zelf wel, maar de donkere knollen waaruit ze ontspringen vaak niet. Ook tijdens excursies reageren deelnemers soms verbaasd als ik hen attendeer op de donkere knollen in de vorm van een ui of tulpenbol. Vanwege de lemige en harde bodem en het korte gras zaten de Arnhemse exemplaren niet gedeeltelijk verstopt in de humuslaag, maar lagen ze letterlijk op het maaiveld.

Vrijwel overal in Nederland kun je Gekraagde aardsterren tegenkomen. De middelgrote tot grote paddenstoel komt voor in bossen, tuinen, duinstruwelen, parken, lanen, kerkhoven, duinheiden, open duingebieden, overhoekjes en puinstortplaatsen. Ze komen zowel in jong en pas aangelegd, als in oud bos voor; zowel in loof- als naaldbos, en bij allerlei soorten bomen en struiken. De Gekraagde aardster leeft saprotroof op matig vochtige tot droge, humusarme tot zeer humusrijke, vaak voedselrijke, meest kalkhoudende (maar ook kalkloze), zandige tot lemige bodems. Het is een echte opportunist die je op onverwachte plaatsen tegenkomt. Zelfs tijdens het winterklaar maken van de tuin kom je ze tegen. De kans bestaat dat de knollen dan voor tulpenbollen worden aangezien.

Bijzonder door groot aantal

De vondst in Arnhem viel op vanwege het uitzonderlijk grote aantal exemplaren. Er werden ruim honderd aardsterren geteld, en in de daarop volgende weken kwamen er telkens nieuwe knollen bij. De Gekraagde aardster groeit meestal (min of meer) in zogenaamde heksenkringen. Soms met een respectabele diameter, wat wijst op een hoge leeftijd van de zwamvlok in de grond (mycelium). Vaak leveren deze groeiplaatsen elk jaar nieuwe aardsterren op.

De Gekraagde aardster is de meest algemeen voorkomende aardster van Nederland. Vooral de kustduinen vallen op vanwege het grote aantal waarnemingen, zowel op het vasteland als op de eilanden. In mindere mate komen ze ook voor op de zandgronden van het binnenland. De Gekraagde aardster is schaars tot ontbrekend in moeras- en veengebieden en in broekbossen. Ook in de rivier- en zeekleigebieden verschijnen ze minder frequent. Er wordt wel gezegd dat de Gekraagde aardster in de tweede helft van de vorige eeuw min of meer gelijk is gebleven in zijn landelijke voorkomen, maar dat is een misvatting. De soort is na een aanvankelijke, vrij sterke achteruitgang in de periode 1955 tot 1980, de laatste decennia weer flink toegenomen. De Gekraagde aardster is een cosmopoliet. In Europa komt ze vanaf de Middellandse zee tot aan de 63e breedtegraad voor. Deze loopt door Groot-Brittanië, Zuid-Zweden, Midden-Noorwegen, Zuid-Finland en Estland.

Tekst en foto's: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging