Overheidsgrond biedt grote nog onbenutte kansen voor natuur en samenleving

De overheid bezit ongeveer 30% van alle grond in Nederland, als je grote wateren niet meerekent. Deze gronden vormen samen een fijnmazig netwerk verspreid over heel Nederland. Een deel van deze gronden is permanent in bezit van overheden en wordt gebruikt voor voorzieningen, zoals elektriciteit, gas, water, wegen en spoorwegen, recreatie en defensie. De rest is tijdelijk in bezit, bijvoorbeeld voor toekomstige bouw- of ruilgrond. Ongeveer een derde van de overheidsgrond is onderdeel van het Nationale Natuurnetwerk.

Veel gronden tegen zo laag mogelijke kosten beheerd

De overheidsgronden buiten het Natuurnetwerk worden vaak beheerd tegen zo laag mogelijke kosten of verpacht tegen een zo hoog mogelijke opbrengst. Het beheer van deze gronden is meestal bij uitvoerende afdelingen van overheden belegd, zoals een afdeling grondzaken. Deze uitvoerende afdelingen staan los van de beleidsafdelingen die de maatschappelijke doelen nastreven. Bij een aantal organisaties hebben ze de muren tussen grondzaken en beleidsafdelingen weten te slechten en dat levert inspirerende voorbeelden op.

Inspirerende voorbeelden

In een ronde langs provincies in het land hebben we inspirerende voorbeelden opgehaald van wat er mogelijk is.

Zo heeft het Groen Ontwikkelfonds Brabant haar pachtbeleid aangepast, waarbij bedrijven punten krijgen bij de openbare uitgifte als ze werken met certificaten, zoals SKAL, die bijdragen aan de biodiversiteit, bodemkwaliteit en waterdoelstellingen. Dat heeft ertoe geleid dat in 2017 zo’n 65 procent van de pachtende bedrijven één of meerdere duurzaamheidscertificaten heeft.

Een ander voorbeeld is de provincie Noord-Holland die in haar aanbestedingen voor het onderhoud van bermen eisen stelt aan de bijvriendelijkheid van het uitbestede beheer.

Bij al deze voorbeelden gaat het om het behalen van diverse beleidsdoelen door de inzet van overheidsgronden. Voor vijf verschillende vormen hebben we bepaald wat het op kan leveren, waarom het niet altijd gebeurt en waar je op moet letten. De maatregelen zijn:

1. Sociaal bosbeheer
2. Tijdelijke natuur
3. Ecologisch oever- en bermbeheer
4. Maatschappelijke doelen verbinden aan pachtvoorwaarden
5. Natuur op uitnodiging

Bijvoorbeeld: Ecologisch oever- en bermbeheer

Wat kan het opleveren?

• Een extra netwerk van ecologische verbindingen voor insecten, vogels en kleine koud- en warmbloedige dieren door heel Nederland
• Op zandgrond kan het beheer kostenneutraal zijn (op kleigrond kan het duurder zijn)
• Aantrekkelijke, bloemrijke bermen vergroten de belevingswaarde

Waarom gebeurt het niet altijd?

• Door onbekendheid met de mogelijkheden geven beleidsafdelingen geen opdracht voor ecologisch berm- en oeverbeheer aan de afdelingen die bermbeheer uitbesteden
• Bij aanbestedingen van bermbeheer staan normen en kosten vaak voorop, kansen voor biodiversiteit worden niet of nauwelijks meegenomen

Waar moet je op letten?

• Een ecologisch maaibeleid vraagt kennisdeling en onderlinge afstemming tussen afdelingen, zoals infrastructuur en groen, binnen overheden
• Concreet benoemen van ecologische doelen en vereisten in aanbestedingen van oever- en bermbeheer om te voorkomen dat de opdracht gegund wordt aan degene die het ecologisch beheer minimaal invult
• Het betrekken van gemotiveerde vrijwilligers bij beheer en monitoring om maatschappelijke betrokkenheid te vergroten

Download brochure

De voorbeelden zijn, samen met cijfers over de verdeling van de overheidsgronden, weergegeven in een brochure. Met deze brochure (pdf; 2,3 MB) kunnen overheden intern het gesprek aangaan om de maatschappelijke meerwaarde van hun grondbezit te vergroten. Niet-overheden kunnen de brochure gebruiken om met  overheden te overleggen hoe de maatschappelijke meerwaarde van hun gronden vergroot kan worden.

Tekst: Wim Nieuwenhuizen, Wageningen Environmental Research
Foto: Wageningen Environmental Research
Kaart: Wageningen Environmental Research en Kadaster