Inzet voor akkervogels beloond met Heimans en Thijsse Prijs voor Ben Koks

In 1990 (pdf; 0,5 MB) groeide Ben Koks in één klap door van vogelteller tot vogelbeschermer, toen hij een nest van een grauwe kiekendief vond in een luzerneakker in Oost-Groningen. De grauwe kiekendief was toen bijna uitgestorven in Nederland, en dit was het eerste broedgeval in een akkergebied. Door de grondeigenaar en de groenvoederdrogerij ervan te overtuigen hoe uniek deze vogel was, bleef het nest gespaard van de maaimachine en vlogen er drie jongen uit. Het eerste succes. Om dit werk te kunnen doen is het van belang om een goede band op te bouwen met akkerbouwers. Zo kwamen akkervogels ook binnen het blikveld van de boeren.

Sindsdien is Ben Koks niet opgehouden ervoor te zorgen dat akkervogels het beter krijgen op ons boerenland. De populatie grauwe kiekendieven groeide, en Ben coördineerde het veiligstellen van de nesten. Tegelijk begon hij met onderzoek naar de soort, vanuit het idee dat je een soort alleen effectief kunt beschermen als je zijn gedrag begrijpt. Al snel werd duidelijk dat het hoofdvoedsel van kiekendieven uit veldmuizen (pdf; 0,2 MB) bestaat. Vervolgens lobbyde Ben Koks effectief voor het aanleggen van akkerranden, die halverwege de jaren negentig formeel in het overheidsbeleid werden opgenomen.

De inspanningen in Nederland zouden echter zinloos zijn als het de vogel elders niet goed zou vergaan. Vanuit die motivatie tuigde Ben Koks een internationaal beschermings- en onderzoekprogramma op. Ook in andere Europese broedgebieden werd de grauwe kiekendief onderzocht, en zodra de zendertechnieken het toelieten reisde hij de vogels achterna tot in hun overwinteringsgebieden (pdf; 1,1 MB) in Afrika. Bescherming werkt alleen als je het jaarrond goed voor elkaar hebt.

Natuurinclusieve landbouw

Gaandeweg werd duidelijk dat de akkerranden slechts een druppel op een gloeiende plaat waren. Ben Koks bedacht daarop een effectievere maatregel, de vogelakker (pdf; 0,9 MB), een afwisseling van akkerranden met het reguliere gewas luzerne. Op de vogelakker kan een populatie veldmuizen tot ontwikkeling komen, die vervolgens door het speciale beheer ook makkelijk te vangen zijn voor kiekendieven. De vogelakker is in feite het eerste natuurinclusieve concept in de landbouw. Het idee werd overgenomen door de Vlaamse overheid, die in de Haspengouwse Leemstreek ettelijke tientallen hectares vogelakkers liet aanleggen.

De volgende stap was het uitvinden van een configuratie van akkergewassen en natuurmaatregelen die gunstig uitpakt voor akkervogels. Gestoeld op veldkennis en wetenschappelijk onderzoek ontwierp Ben Koks een speciaal bouwplan, waarin juist de gewassen sturend zijn; dit bouwplan is ten uitvoer gebracht in het Buijtenland van Rhoon (ZH). Kenmerkend is dat hier de natuurmaatregel niet los van het reguliere akkerbouwgewas ligt, maar dat bij de keuze van gewassen al rekening wordt gehouden met de behoeftes van vogels.

Vanwege deze baanbrekende ideeën, en de capaciteiten om een brede doelgroep te betrekken bij de bescherming van akkervogels, heeft de Heimans en Thijsse Stichting de Bronzen Spreeuw toegekend aan vogelbeschermer Ben Koks. De prijs wordt vanmiddag in Utrecht aan de laureaat uitgereikt op het Heimans en Thijsse Symposium.

Eerder werd de inzet van Ben Koks al eens beloond met de Herman Klomp Prijs (1995) en de Watson Raptor Science Prize (2014).

Tekst: Werkgroep Grauwe Kiekendief
Foto's: Rob Buiter (leadfoto: Ben Koks met de nestjongen van de steppekiekendief; het eerste broedgeval van West-Europa was in een Groningse akker, het nest is door Werkgroep Grauwe Kiekendief succesvol beschermd); André Eijkenaar; Hans Hut; Raymond Klaassen

Op zondag 24 september was Ben Koks te gast bij Radio Vroege Vogels. Naar aanleiding van de Heimans en Thijsse Prijs ging het gesprek over de natuur in akkerbouwgebieden, falend beleid, vermeende successen en het belang van wetenschappelijk onderzoek. Vanzelfsprekend kwam ook de steppekiekendief langs. Luister hier het interview terug.