De ondergang van de vuursalamander en het antwoord van Europa

Een artikel dat vandaag in het prestigieuze tijdschrift Nature wordt gepubliceerd, schetst een pessimistisch toekomstbeeld voor Europese salamanderpopulaties na de recente introductie van de schimmel Bsal (Batrachochytrium salamandrivorans). Deze schimmel zorgt voor massale sterfte bij salamanders in Nederland, België en Duitsland. Het onderzoek, geleid door de professoren An Martel en Frank Pasmans (Universiteit Gent), toont aan dat de infectie niet snel weer zal verdwijnen en verschillende Europese salamandersoorten kan laten uitsterven.

Professor An Martel: “De schimmel veroorzaakt momenteel een 'perfecte storm', waarbij verschillende factoren er samen voor zorgen dat een geïnfecteerde salamanderpopulatie uitsterft. De vuursalamander is bijzonder gevoelig voor infectie. Deze dieren sterven zelfs na contact met een heel kleine hoeveelheid van de schimmel. De dieren kunnen de infectie oplopen via schimmelsporen die in de omgeving overleven of via direct en indirect contact met minder gevoelige amfibieënsoorten zoals kikkers, die als permanente bron van infectie fungeren. Weerstand bouwen de vuursalamanders helaas niet op, wat ertoe leidt dat 90% van de populatie binnen zes maanden verdwijnt. In Nederland is de vuursalamander inmiddels bijna uitgestorven als gevolg van de schimmel. De schimmel vormt ook een bedreiging voor andere inheemse salamandersoorten.”

“Salamanders in Europa zijn sowieso bedreigde dieren. Liefst 18 van de 34 Europese soorten wordt in zijn voortbestaan bedreigd. Verschillende soorten bewonen een klein areaal. Mocht de schimmel deze kleine, kwetsbare populaties bereiken, dan is te verwachten dat dit snel kan leiden tot uitsterven van soorten. De vraag is hoe dit doemscenario kan worden gekeerd.”

Gwij Stegen (Universiteit Gent): “De eigenschappen van deze schimmelziekte beperken heel sterk de mogelijkheden om in te grijpen. Klassieke controlemaatregelen zoals vaccinatie bieden weinig kans op succes evenals pogingen om de schimmel te elimineren uit het ecosysteem. Het ontwikkelen van maatregelen die wel de impact van de ziekte bij wilde salamanders kunnen beperken is dan ook dringend noodzakelijk.”

De studie werd uitgevoerd onder leiding van de Universiteit Gent, in samenwerking met Natagora, Vrije Universiteit Brussel en twee Zwitserse instituten.

Naar een Europees controleprogramma

De onderzoekers hebben het ziekteproces in een relatief vroeg stadium ontrafeld. Dat biedt perspectieven om bestrijdingsmaatregelen te ontwikkelen. De Europese Commissie heeft zeer snel op deze urgente situatie ingespeeld door een Europees consortium te sponsoren dat op korte termijn een Europees controleprogramma moet uitwerken.

Europees commissaris voor Milieu, Karmenu Vella: “Verschillende Europese salamanders die beschermd worden door de Habitatrichtlijn van de EU, worden bedreigd. Eerder onderzoek van de Universiteit Gent heeft al bijgedragen aan het in kaart brengen van de verspreiding van de ziekte, en vormt een aanzet tot de ontwikkeling van maatregelen om de ziekte onder controle te krijgen. Dankzij de financiële ondersteuning van de Europese Commissie en het Europees Parlement kunnen die maatregelen nu uitgewerkt worden.”

Vanuit Nederland participeert RAVON in het Europese project. RAVON zal, op basis van specifieke en algemene protocollen voor de in- en ex-situ bescherming van salamandersoorten, bijdragen aan een Europees actieplan. Ook zal er een Europees monitoringnetwerk opgezet worden om ziekte en populatieafnames onder salamanders in een vroeg stadium te ontdekken.

Tekst: An Martel & Frank Pasmans, Universiteit Gent, Anneleen van Bossuyt & Bart Staes, Europees Parlement, Annemarieke Spitzen & Maarten Gilbert, RAVON, SOSsalamander.nl
Foto's: Frank Pasmans, Universiteit Gent (leadfoto: een gezonde vuursalamander)