Een van de laatste bruine beren in Nederland leefde zo’n 1000 jaar geleden bij Noordwijk

In Lutra, het wetenschappelijke tijdschrift van de Zoogdiervereniging, verschijnt een dezer dagen een artikel (pdf; 0,8 MB) over deze bijzondere vondst, die gedaan werd door Kuijper en collega's van de faculteit Archeologie van de Universiteit Leiden.

Koolstofdatering

Tijdens onderzoek in februari 2016 in de Amsterdamse Waterleidingduinen ten noorden van Noordwijk kwamen enkele botten van de bruine beer tevoorschijn. Het bleek om een vrijwel complete linkervoorpoot van een beer van gemiddelde grootte te gaan. De bodem in het onderzoeksgebied is gevormd in het Holoceen, de geologische periode waarin wij nu leven en die zo'n 12.000 jaar geleden begon. Uit de hoogteligging en uit vergelijking met geologische bodemprofielen van de directe omgeving, konden de onderzoekers afleiden dat de vondst waarschijnlijk van jong-Holocene ouderdom was. Het gaat om een vondst in een bodem die is gevormd in de top van de zogenoemde Oude Duinen. Deze duinen zijn omstreeks het jaar 1000 na Christus overstoven door de Jonge Duinen. Door een C14-datering kon worden bevestigd dat de ouderdom van de gevonden botten inderdaad ligt tussen de 880 en 970 kalenderjaren na Christus. Het betreft daarmee een van de laatste in het wild levende bruine beren in Nederland. Door ontbossingen en jacht verdween de bruine beer omstreeks 1000 na Christus uit Nederland.

Vochtige loofbossen in de duinen

De onderzoekers waren in het Noordwijkse duingebied op zoek naar slakken. Op 30 verschillende locaties binnen een gebied van 2500 vierkante meter werden monsters genomen. Uit de gevonden schelpensoorten kan worden afgeleid dat hier in het jong-Holoceen een oud, ongestoord, vochtig loofbos aanwezig was. Enkele waterslakken en planten (zaden) wijzen op plaatselijk natte omstandigheden. Andere zoogdieren waarvan de resten werden aangetroffen zijn noordse woelmuis (Microtus oeconomus), bosmuis (Apodemus sylvaticus) en edelhert (Cervus elaphus). De vondst van de bruine beer past goed in dit landschap en sluit ook aan bij de bevindingen van ander geologisch, botanisch (pollen) en historisch onderzoek van het Hollands duingebied. Uit deze studies komt het beeld naar voren dat in de duinen tussen Velzen en Noordwijk, in het grensgebied tussen Rijnland en Kennemerland, een groot bosgebied gelegen moet hebben.

Beren in Nederland in het Holoceen

De auteurs geven in het artikel ook een actueel overzicht van alle Holocene overblijfselen van bruine beren die tot dusver in Nederland zijn gevonden. Uit dit overzicht blijkt dat de bruine beer gedurende vrijwel het gehele Holoceen in Nederland leefde. Hoewel zeldzaam, zijn er botten en tanden verspreid over het gehele land aangetroffen. De meeste resten in dit overzicht zijn gevonden tijdens archeologische opgravingen, veelal van nu verdwenen nederzettingen. Van dergelijke vondsten is het niet zeker dat de beer ook in het gebied rond de onderzochte nederzetting leefde. Een doorboorde tand bijvoorbeeld kan door mensen als amulet meegenomen zijn van elders. Alleen de hier gepresenteerde vondst uit de duinen bij Noordwijk, en mogelijk een vondst van botten uit de duinen van de Schouwen (Zeeland, 2015), zijn in ongestoorde afzettingen gedaan. Alle andere vondsten in Nederland en België zijn waarschijnlijk door toedoen van de mens in of bij nederzettingen terecht gekomen.

Tekst: Wim J. Kuijper
Foto's: Paul van Hoof (leadfoto: bruine beer); Wim Kuijper