Groeiseizoen deze eeuw een maand langer

Bericht uitgegeven door De Natuurkalender op [publicatiedatum]

De Natuurkalender viert vandaag haar tienjarig jubileum. In deze tien jaar begon het vroege voorjaar 17 dagen eerder, terwijl de winter juist negen dagen later begon dan vijftig jaar geleden, zo blijkt uit de waarnemingen van planten en dieren die door duizenden vrijwilligers en scholieren verzameld zijn. Vroeg bloeiende planten reageerden het sterkst op de temperatuurschommelingen terwijl de vogels die in de winter naar Afrika trekken het minst reageerden. Momenteel ligt de ontwikkeling in de natuur drie weken voor op schema.

In februari 2001 startten Wageningen University en het VARA radioprogramma Vroege Vogels het nationale fenologienetwerk De Natuurkalender. Sindsdien zijn tientallen organisaties betrokken geraakt. Doel van De Natuurkalender is het monitoren, analyseren, voorspellen en communiceren van het moment waarop jaarlijks terugkerende verschijnselen in de natuur zich voordoen. Een van de centrale vragen was hoe veranderingen in weer en klimaat het ritme van de natuur beïnvloedt, welke gevolgen dat voor de samenleving heeft en hoe we ons daaraan kunnen aanpassen. Sinds de start van De Natuurkalender zijn meer dan 120.000 waarnemingen doorgegeven. De populairste soort was de citroenvlinder. Hiervan werden de meeste waarnemingen doorgegeven. Speenkruid, tjiftjaf, gierzwaluw en witte paardenkastanje maken de top 5 compleet.

De afgelopen tien jaar waren klimatologisch zeer interessant. Er werd een groot aantal weerrecords gebroken. De gemiddelde jaartemperatuur lag 1,3°C hoger dan in de jaren 40 tot en met 60 van de vorige eeuw, de periode die door De Natuurkalender wordt beschouwd als normaal omdat er toen ook fenologische waarnemingen aan planten gedaan zijn en de temperatuur representatief was voor de vorige eeuw.

Uit de waarnemingen blijkt overduidelijk dat het ritme van de meeste planten en dieren nauw samenhangt met de temperatuur. Door de hoge temperaturen in de afgelopen tien jaar was het groeiseizoen gemiddeld een maand langer dan normaal. In 2008 begon het groeiseizoen het vroegst. Vroege bloeiers als els en hazelaar bloeiden toen 31 dagen eerder dan normaal. Daartegenover stond 2010 waarin de koude start ervoor zorgde dat het groeiseizoen zelfs een week later begon dan vijftig jaar geleden.

De winter begon nog nooit zo laat als in 2006. Bladverkleuring en bladval van eiken en beuken begon gemiddeld twintig dagen later dan normaal. Ook in 2001 en 2005 duurde het lang voordat het blad van de bomen was.

Van vogels, vlinders, amfibieën, reptielen en libellen hebben we geen of weinig historische waarnemingen, maar tien jaar Natuurkalender geeft interessante informatie. Vlinders, libellen, amfibieën en planten laten eenzelfde variatie tussen de jaren zien, al zijn er grote verschillen tussen de temperatuurgevoeligheid van individuele soorten. Het aantal dagen verschil tussen het vroegste en laatste jaar is bij het icarusblauwtje een maand en bij het groot dikkopje maar twee weken. Bij vogels is het moment waarop ze in het voorjaar aankomen, eieren gaan leggen of gaan zingen veel minder afhankelijk van de temperatuur. Vooral de vogels die overwinteren in Afrika zoals nachtegaal, tuinfluiter en gekraagde roodstaart kwamen de afgelopen tien jaar elk jaar vrijwel op dezelfde datum terug naar Nederland.

2010
Naast het overzicht van de laatste tien jaar presenteert De Natuurkalender ook het jaaroverzicht van 2010. Na de trage start van het groeiseizoen door de kou (39 dagen later dan in 2008) konden lentebloeiers als pinksterbloem en fluitenkruid een groot deel van de ‘achterstand’ weer inlopen. De zeer koele mei remde de ontwikkeling even af. Libellen liepen hierdoor de grootste vertraging op. De warme juni en zeer warme juli versnelden vervolgens de ontwikkeling van zomerbloeiers en de vruchtrijping van bijvoorbeeld wilde lijsterbes en vlier. Doordat de eerste nachtvorst pas half oktober optrad, begon de herfst een week later dan normaal.

2011
Door de vrij zachte januari ligt de ontwikkeling in de natuur op dit moment zo’n drie weken voor op normaal en vijf dagen voor op het gemiddelde van de afgelopen tien jaar. De zeer koude december zorgt ervoor dat vroege bloeiers snel kunnen reageren op hoge temperaturen.

Feest
Een 10-jarig bestaan vraagt om een feestje. Daarom organiseert De Natuurkalender samen met een heel aantal partners eind mei de INSECTENexperience. Een groot festival over insecten, want zij spelen een cruciale rol in onze voedselvoorziening en het creëren van onze leefomgeving. Verder hebben we ook last van insecten doordat ze ziektes overbrengen, onze gewassen opeten en omdat veel mensen ze eng vinden. Kortom insecten zijn lastig en leuk. De INSECTENexperience is van 25 tot 28 mei in Wageningen en in Ede en er is van alles te zien. Van insectensafari’s tot een kinderuniversiteit, van een waar insectenfilmfestival tot straattheater. Op zaterdag de 28e houdt De Natuurkalender open huis voor alle geïnteresseerden. Via de website kunt u zich registreren om zeker te zijn van deelname.

Meer informatie
Voorlopige resultaten 10 jaar Natuurkalenderwaarnemingen

Tekst: Arnold van Vliet, Wichertje Bron, Fedor Gassner, Sara Mulder, De Natuurkalender
Foto's: Citroenvlinder: Kars Veling; Zwarte els: Paul Busselen, KU Leuven; Tuinfluiter: IVN Vecht & Plassengebied