Zeer zeldzame Lantaarnzwam op Olijfboom

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Op 12 september werd een zeer zeldzame Lantaarnzwam aangetroffen aan de voet van een Olijfboom in Oegstgeest. Het is onduidelijk of het hier gaat om de zeer zeldzame gewone Lantaarnzwam die pas acht keer eerder in Nederland werd waargenomen, of om de Zuidelijke lantaarnzwam die normaal gesproken op Olijfbomen wordt aangetroffen, maar nog nooit met zekerheid in Nederland is gezien. In beide gevallen is het een zeer bijzondere waarneming.

De Lantaarnzwam werd aangetroffen aan de voet van een gekuipte Olijfboom voor een partycentrum in Oegstgeest. Olijfbomen worden de laatste jaren in toenemende mate in kuipen geplant en als blikvangers bij tuincentra, doe-het-zelf zaken, oranjerieën en allerhande uitspanningen neergezet.

De vondst
In Europa kunnen twee soorten lantaarnzwammen gevonden worden; de Lantaarnzwam (Omphalotus illudens) en de Zuidelijke lantaarnzwam (Omphalotus olearius). Omdat verzuimd werd op tijd een stukje van de Oegstgeestse Lantaarnzwam te verzamelen kon niet onomstotelijk worden vastgesteld of het om de Zuidelijke lantaarnzwam zou gaan. Sterker nog, de foto doet vermoeden dat het toch om de gewone Lantaarnzwam gaat, al kan alleen een kleurenfoto geen zekerheid verschaffen.

De Lantaarnzwam in Nederland
De Lantaarnzwam komt oorspronkelijk uit het oosten van Noord-Amerika. Inmiddels zijn van deze soort acht waarnemingen uit Nederland bekend. De meeste waarnemingen komen van Lantaarnzwammen die groeiden aan de voet van Amerikaanse eiken. De Amerikaanse eik is oorspronkelijk ook afkomstig uit het oosten van Noord-Amerika. Hij wordt al vanaf 1825 aangeplant in Nederland. Waarschijnlijk is het aanplanten van de Amerikaanse eik van invloed geweest op de vestiging van de Lantaarnzwam in Nederland. De Lantaarnzwam heeft in Amerika een voorkeur voor de Amerikaanse eik als partner, maar ze komt daar wel degelijk ook op andere loofhoutsoorten voor.

Voorkomen van de Zuidelijke lantaarnzwam
De Zuidelijke lantaarnzwam is nog nooit met zekerheid in Nederland aangetroffen. Hij komt in Europa naar het zuiden toe meer voor maar is daar nergens een alledaagse verschijning. Zuidelijke lantaarnzwammen worden vooral aangetroffen aan de voet van Olijfbomen. De wetenschappelijke soortnaam “olearius” betekent dan ook “ van de olijfboom”.

Verschillen
Oppervlakkig lijkt de Zuidelijke lantaarnzwam sterk op de van oorsprong Amerikaanse Lantaarnzwam maar er zijn wel degelijk verschillen. De hoed van de Zuidelijke lantaarnzwam is meestal oranjebruin of roodbruin, terwijl de gewone Lantaarnzwam een meer oranje hoed heeft. De steel van de Zuidelijke lantaarnzwam is ook wat donkerder gekleurd en wat korter dan van de gewone Lantaarnzwam. Als iemand twijfelt dan is het verschil altijd nog met zekerheid te zien in de bouw van de hoedhuid en het hoedvlees. Hier is wel een microscoop voor nodig.

Qua DNA zijn het aparte soorten. Toch is er taxonomisch een probleem want laboratoriumproeven hebben aangetoond dat beide soorten gemakkelijk met elkaar kunnen kruisen. Zolang de beide soorten lantaarnzwammen op verschillende continenten voorkwamen was dat geen enkel probleem maar nu de Amerikaanse soort in Europa terecht is gekomen valt niet uit te sluiten dat beide soorten op enig moment gaan bastaarderen.

Lichtgevend
Er wordt veel geschreven over het lichtgevende vermogen van lantaarnzwammen. Er zijn bronnen die dit in twijfel trekken maar er zijn er ook die met foto’s bewijzen dat lantaarnzwammen een blauwgroenig licht afgeven. Het licht zou ontstaan door bioluminescentie, zoals je dat wel ziet bij vuurvliegjes. Niet de hele lantaarnzwam geeft licht maar alleen de plaatjes. Het licht ontstaat onder invloed van een enzym dat aangemaakt wordt tijdens het rijpen van de sporen. Helaas bleken de Nederlandse collecties van de Lantaarnzwam nauwelijks sporen te bevatten en kan hier dus geen sprake zijn van bioluminescentie.

Tekst: Thom Kuyper en Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto’s: Hans Adema