Toename Jacobskruiskruid in provinciale en gemeentelijke bermen
Bericht uitgegeven door CBS [land] op [publicatiedatum]
Veel bermen en natuurgebieden kleurden deze zomer geel door Jacobskruiskruid. Veehouders zijn beducht voor deze giftige plant. Uit gegevens van het Landelijk Meetnet Flora blijkt dat de soort in bermen van provinciale en gemeentelijke wegen vanaf 2000 langzaam toeneemt, en in droge duinen duidelijk afneemt. In droog grasland en in de bermen van rijkswegen neemt Jacobskruiskruid niet duidelijk af of toe. In heide, bossen en andere natuurgebieden komt Jacobskruiskruid te weinig voor om een trend te kunnen bepalen.
Vóórkomen
Jacobskruiskruid is in Nederland een algemene inheemse soort die van nature voorkomt in grote delen van Europa en West- en Midden Azië. De plant vestigt zich vooral in open plekken op grazige plaatsen, op verstoorde grond in bermen, begraasde natuurgebieden en natuurontwikkelingsgebieden. Beheer speelt een belangrijke rol in het voorkomen van de soort, vooral beheer waarbij verstoring optreedt en steeds opnieuw open plekken gecreëerd worden. Vroeger zijn er wel bermen ingezaaid met zaadmengsels waarin Jacobskruiskruid voorkwam, maar dit gebeurt nu niet meer.
Giftigheid
Voor de meeste zoogdieren is Jacobskruiskruid giftig, omdat de planten veel alkaloïden bevatten. Runderen en paarden mijden de plant bij het grazen, maar schapen en geiten eten er wel van. De plant verliest bij uitdroging zijn bittere smaak. Daardoor herkennen dieren de planten in hooi en kuilgras niet en lopen zo kans op vergiftiging. Vooral paarden en runderen zijn zeer gevoelig voor Jacobskruiskruid; geiten en schapen veel minder. Het gif in de plant beschadigt de lever en kan uiteindelijk tot de dood van dieren leiden. Het is dus ongewenst dat de plant in het voer zit. Jacobskruiskruid kan zich vanuit bermen en natuurgebieden uitbreiden naar aanliggende graslandpercelen. Bestrijding van de plant is echter lastig en vaak niet succesvol. Maaien bijvoorbeeld kan de verspreiding van zaad voorkomen, maar stimuleert de hergroei en leidt tot vegetatieve vermeerdering. Handmatig uitroeien is te arbeidsintensief en het gebruik van herbiciden is schadelijk voor andere planten en insecten. Voor deze laatste diergroep is Jacobskruiskruid juist een belangrijke plant: veel bijen, vlinders en zweefvliegen bezoeken de plant om zijn nectar en/of stuifmeel.
Sint-Jacobsvlinders
De rupsen van Sint-Jacobsvlinders worden zebrarupsen genoemd vanwege de zwartgekleurde strepen op een oranjegele ondergrond. De waardplant van de rups is het Jacobskruiskruid, maar ook klein kruiskruid en bezemkruiskruid. De rupsen van deze vlinder zijn in juli en augustus te vinden op Jacobskruiskruid. De dieren vreten de groene delen van de plant en kunnen deze volledig ontbladeren. De rups heeft geen last van de alkaloïden: hij slaat ze op en werkt ze naar buiten. De vlinders en rupsen profiteren juist van de gifstoffen: ze maken hen giftig voor andere dieren, waaronder vogels.
Meer informatie
Zie de volgende links voor meer informatie over Jacobskruiskruid:
- Explosie van Jakobskruiskruid in begraasde gebieden
- Jakobskruiskruid
- Compendium van de Leefomgeving - Flora van de bermen
Tekst: Lodewijk van Duuren, CBS
Foto: Agapito Montoya, ANP
Figuren: CBS, Landelijk Meetnet Flora