Opmerkelijk veel Harnasmannetjes in eerste helft 2013

Bericht uitgegeven door Stichting ANEMOON [land] op [publicatiedatum]

Waar denk jij aan bij het woord “Harnasmannetje”? Wellicht een stevige kever of een gepantserde hagedis? Dan heb je het mis. Het Harnasmannetje is een kleine maar bijzonder fraaie vissoort die op onze kust aanwezig is. In voorgaande jaren ontving Stichting ANEMOON slechts zeer sporadisch waarnemingen van Harnasmannetjes. Sinds de afgelopen winter werden er via de sociale media al opvallend vaak waarnemingen gemeld. Recent werden er zelfs zes tot acht exemplaren per duik op een centrale duiklocatie in de Oosterschelde aangetroffen: een Nederlands record?

Het Harnasmannetje (Agonus cataphractus) is een kleine maar opvallende vissoort van onze kust. De vis heeft een lengte van gemiddeld ongeveer vijftien centimeter maar kan tot ruim twintig centimeter groot worden. De soort is eenvoudig te herkennen aan zijn slanke achterlijf met opvallende ribbels en gekielde (puntige) beenplaten die zijn lichaam bepantseren. De buik is afgeplat. De lichaamskleur is lichtbruin met vier tot zes donkere banden. De kop is relatief groot met een karakteristieke opgewipte neus en tientallen baarddraden aan de onderzijde. Dit zijn sensorische organen waarmee het voedsel kan detecteren. Dat voedsel bestaat uit diverse kleine prooien zoals garnaaltjes, wormpjes, viseitjes, weekdieren, en dergelijke. De soort is nauw verwant aan de zeedonderpadden en de schorpioenvissen.

Hoewel het in de literatuur bekend staat als een algemeen voorkomende soort werden er tot dit jaar slechts zelden exemplaren op duiklocaties door sportduikers aangetroffen. Zelfs sportduikers die honderd of meer duiken per jaar maken hebben er waarschijnlijk nog geen of slechts een zeer klein aantal waargenomen. Dit voorjaar werden op de diverse internetfora en sociale media al opvallend vaak waarnemingen van Harnasmannetjes gemeld. Ze werden meestal in de centrale Oosterschelde aangetroffen, maar ook in het Grevelingenmeer en Noordzeekanaal. In de afgelopen weken werden er echter records gebroken. Op één duiklocatie in de centrale Oosterschelde waar dit jaar al eerder een aantal Harnasmannetjes waren gesignaleerd zijn de afgelopen weken tijdens twee afzonderlijke duiken van een Belgisch buddypaar zes to acht Harnasmannetjes gevonden. Voor zover bekend zijn er nog nooit eerder zoveel exemplaren van deze soort op een locatie of tijdens een duik door sportduikers aangetroffen. Een Nederlands record gevestigd door Belgische sportduikers!

Harnasmannetjes komen voor langs de Noordwestelijke Europese kust vanaf De Noord-Franse kust en het zuiden van Groot-Brittannië, in de Noordzee, en op de kust van Scandinavië tot aan IJsland op dieptes variërend van de laagwaterlijn tot enkele honderden meters. Er zijn waarschijnlijk ook waarnemingen van Groenland en de Noordoostelijke Amerikaanse en Canadese kust bekend. Het Harnasmannetje heeft een duidelijke voorkeur voor koud water met zanderige zeebodems, tussen losliggende stenen en oesterbedden, waarin het zijn voedsel kan vinden en zich kan verschuilen. Ze produceren in de winter en het voorjaar eitjes die pas na tien tot elf maanden uitkomen. Deze vis wordt niet gegeten en heeft voor de visserij dus geen commerciële waarde.

Door zijn karakteristiek uiterlijk heeft de soort een opvallend aantal Nederlandse triviale (huis, tuin en keuken) namen gekregen: o.a. Neushangertje, Oudewijfskaak, Oude grootje, Oude vent en Postkop. Namen die alle geïnspireerd zijn op de opvallende vorm van de kop van deze vis. En vraag jij je nu af hoe een vrouwtje Harnasmannetje wordt genoemd…..? Dan kunnen wij alleen maar bevestigen dat zij ook gewoon Harnasmannetje wordt genoemd. En waarom er dit jaar zo opvallend veel exemplaren zijn aangetroffen door sportduikers in onder andere de Oosterschelde? Daar hebben we geen idee van.

Tekst en foto’s: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON
Met dank aan Karine de Coster voor het spotten van Harnasmannetjes in de Oosterschelde.