Is de Zager een exoot?

Bericht uitgegeven door Stichting ANEMOON [land] op [publicatiedatum]

De Zager is een forse borstelworm die momenteel algemeen langs de Nederlandse en Noordwest-Europese kust voorkomt. Biologen discussiëren al jaren over de vraag of het, voor dit gebied, een autochtone soort is of dat het mogelijk vele jaren geleden vanuit elders op de wereld hier naartoe gebracht is, en dus mogelijk een exoot genoemd moet worden. Indirect bewijs geeft aan dat dit laatste mogelijk het geval is. Maar het is ook mogelijk dat de soort vanuit het arctische gebied op eigen kracht hier naartoe gekomen is. Ruim een eeuw na de eerste Nederlandse waarneming is er nog steeds geen eenduidig antwoord op bovenstaande vraag.

De eerste wetenschappelijke beschrijving van de Zager (Alitta virens) stamt uit 1835. De Noorse onderzoeker Michael Sars beschreef toen deze soort naar aanleiding van vondsten uit de omgeving van Bergen, Noorwegen. Ongeveer dertig later jaar werden de eerste exemplaren op de Britse kust aangetroffen. Pas in 1903 werd het eerste exemplaar in Nederlandse wateren, om precies te zijn in de Oosterschelde, verzameld. Dit exemplaar is bewaard gebleven en bevindt zich nu in de collectie van Naturalis. De eerste beschreven waarneming van de Nederlandse Waddenzee stamt uit 1922. In die tijd was het nog een zeldzame soort op onze kust. De soort heeft zich pas ongeveer veertig jaar later algemeen in met name de Zeeuwse Delta en de Waddenzee gevestigd. In 1923 tot 1926 verschijnen in de wetenschappelijke literatuur de eerste waarnemingen uit de Duitse Wadden- en Oostzee.

De genetische variatie in de Noordwest-Europese populatie is beperkt. Dit kan duiden op een hier van elders op de wereld geïntroduceerde soort, waarvan de populatie hier, relatief recent, met een klein aantal dieren is begonnen. De geleidelijke verspreiding van de Zager van Noorwegen, via de Britse eilanden, de Zeeuwse Delta naar de Waddenzee en vervolgens ook de Duitse kust in combinatie met de beperkte genetische variatie duidt op de mogelijke introductie van deze soort. En in dat geval moeten we deze worm als exoot beschouwen.

De Zager komt ook voor in het arctisch gebied, de noordwestelijke Atlantische oceaan, de Noordoostelijke Stille oceaan en de Golf van Mexico. Opmerkelijk genoeg is in al deze populaties de genetische variatie beperkt. Mogelijk is de Zager in de negentiende eeuw vanuit de Amerikaanse Oostkust als verstekeling op een boot in Europa aangekomen. Het is echter ook denkbaar dat de soort, op eigen kracht, vanuit het arctisch gebied hier terecht is gekomen. In dat laatste geval moeten we de Zager als autochtone soort beschouwen. Voor wetenschappers is de herkomst van de Zager een interessante vraag die ons al jaren bezig houdt en waar we mogelijk nooit een definitief antwoord op kunnen geven.

De Zager, ook wel Zeeduizendpoot genoemd, is een forse borstelworm die circa 45 centimeter lang kan worden. Op zijn kop heeft hij forse kaken waar hij flinke prooien mee kan vangen. Toch voedt hij zich vooral met dood organisch materiaal of wieren. De Zager is vooral bekend bij sportvissers die het als populair maar ook kostbaar aas gebruiken. Zij betalen al snel 50 euro per kilo. Dit is duurder dan de meeste vissoorten bij de visboer en biefstuk. Zagers worden ook gebruikt als voedsel bij de kweek van Zeetong.

Tekst en foto’s: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON
Met dank aan Godfried van Moorsel (Ecosub) voor het verstrekken van waardevolle informatie voor dit Natuurbericht.
Ref.: Werkgroep Exoten