Grote harpoenzwam vult dieet aan met aaltjes

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Vorige week werd op een oude snipperhoop de zeer zeldzame en bedreigde Grote harpoenzwam gevonden. De Grote harpoenzwam behoort tot een groep paddenstoelen die in staat zijn aaltjes (nematoden) te vangen en deze op te eten. Veel van zulke nematodensoorten veroorzaken ziekteverschijnselen bij onder andere aardappels en narcissen.

Ondanks het ronduit schimmelige weer van de laatste tijd zijn er nog niet veel paddenstoelen te vinden. Toch zijn er plaatsen waar juist nu bijzondere en vaak zeldzame soorten opduiken. Zo werd vorige week op een oude snipperhoop de zeer zeldzame en bedreigde Grote harpoenzwam (Hohenbuehelia petaloides) gevonden.

Snipperhopen zijn boeiende biotopen voor paddenstoelen en leveren regelmatig bijzondere soorten op. De combinatie van houtsnippers die snel gekoloniseerd kunnen worden door schimmels en de daarbij optredende hoge temperatuur zorgen hiervoor. Als de snipperhoop uitgebroeid raakt en de temperatuur daalt, komen weer andere soorten aan de beurt totdat de snipperhoop tot compost is vergaan. De snipperhoop waar de Grote harpoenzwam op stond, was niet erg warm meer. Zo’n 25°C bij een luchttemperatuur van 16-18°C. Een verse hoop levert zo’n 65-70°C op en de kans op tropische soorten (zie Natuurbericht  'Een zeldzame gast: de bladhoopchampignon'). De Grote harpoenzwam was de enig aanwezige paddenstoel op de snipperhoop.

Harpoenzwammen vormen een boeiende groep paddenstoelen voor de wetenschap omdat ze hun dieet aanvullen met dierlijke proteïnen door aaltjes te vangen. Deze aaltjes of nematoden leven overal in de bodem en veel soorten veroorzaken ziekteverschijnselen in economisch belangrijke gewassen als aardappels, winterwortels, tulpen en narcissen. De aaltjes worden gevangen met gespecialiseerde knopjes die op de schimmeldraden groeien en voorzien zijn van een sterk klevende vloeistof. Als een aaltje langskomt en zo’n knopje raakt, blijft het plakken en doordat het probeert los te komen raakt het steeds meer van deze knopjes aan en blijft vast zitten. Uiteindelijk groeien er schimmeldraden het lichaam van de nematode in en verteren het.

Er zijn meer paddenstoelen die aaltjes vangen. Hieronder zijn verschillende paddenstoelen die van hout leven, zoals ook de Gewone oesterzwam. Hout is een zeer moeilijk te verteren substantie die weinig voedsel oplevert. Vooral stikstof (N), essentieel voor het leven, is relatief schaars in hout. Daarnaast is er is veel concurrentie in het bos voor deze stof van het sneller bewegende bodemleven, zoals bacteriën, aaltjes en andere heel kleine beestjes. Een aantal paddenstoelen zoals de Grote harpoenzwam hebben de oplossing gevonden door deze kleine beestjes te vangen en hiermee het tekort aan te vullen.

Tekst en foto's: Menno Boomsluiter, Nederlandse Mycologische Vereniging