Haarijs: geen schimmel of toch wel?

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Haarijs ziet er op afstand uit als wol en ontstaat als het net een paar graden vriest in het bos. Het ijs is het product van de activiteit van schimmels in het hout waar het op te vinden is. Welke paddenstoelen of lagere schimmels hiervoor verantwoordelijk zijn is nog niet duidelijk. 

Wie ooit tijdens een wandeling in het bos haarijs is tegengekomen, zal zich zeker hebben afgevraagd wat het is en hoe het ontstaat. Haarijs is een verzameling heel dunne, zijdeachtig glanzende, lange ijsdraadjes die in zo’n grote hoeveelheid uit stukken hout en takken komen dat het op een afstand haast lijkt of het wol is. Wat opvalt is dat je haarijs vooral kunt vinden bij een hoge luchtvochtigheid als het net een paar graden vriest en er geen sneeuw ligt. Vaak groeit het haarijs tot vele centimeters lang uit.

Het fenomeen haarijs is al langere tijd bekend en verschillende geleerden hebben er hun mening over gegeven. Toch is er pas twee jaar geleden wat meer onderzoek naar gedaan. Dit onderzoek werd voor een groot deel uitgevoerd in de keuken en op het balkon van de heren Wagner en Matzler in Zwitserland.

Eerder bestond al het vermoeden dat schimmels er voor verantwoordelijk zouden zijn. Het bleek namelijk dat het hout waar ijshaar op groeide altijd in min of meerdere mate aangetast was door verschillende winteractieve paddenstoelen en lagere schimmels. Voor hun onderzoek zochten de auteurs in het bos een aantal takken waar zich haarijs op had gevormd. Vervolgens deelden ze het hout in stukken en kookten één deel van de takken, terwijl ze een ander deel op verschillende manieren ontsmetten met een schimmelwerend middel of alcohol. Uiteraard bewaarden ze ook een deel van de takken waar niets mee gedaan werd als controle voor de proef. Daarna werden de stukken hout op een beschutte plek op het balkon blootgesteld aan enkele graden vorst. Het bleek dat terwijl zich op de controle takken nog steeds haarijs vormde, dit niet het geval was op de behandelde delen. Op deze delen kwam het haarijs pas na een langere periode weer op een bescheiden wijze terug.

Men denkt dat haarijs zich vormt door de afbraakproducten van de actieve schimmel in het hout. Daarbij wordt koolzuurgas en water gevormd en een heel klein beetje warmte. Deze mix van gas en water verlaat het hout door de mergstralen die een doorsnede van gemiddeld zo’n 0,012 millimeter hebben. Dit komt vrijwel exact overeen met de doorsnede van het ijshaar. Later in de winter, als de schimmel minder actief wordt, houdt de vorming van het ijshaar ook op. IJshaar is tot nu toe alleen gevonden op hout van loofbomen. Het gaat In Europa bijna altijd om takken van de Beuk en Eik. In Noord-Amerika om Els en Esdoorn.

Lees meer over ijshaar op de website Alles over Paddenstoelen.

Tekst: Menno Boomsluiter, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Herman Stevens, Nederlandse Mycologische Vereniging