Het Waaiertje: wereldpaddenstoel en zeldzame parasiet op de mens

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging op 23 februari 2011

Het Waaiertje, een in Nederland algemene paddenstoel, is een van de meest verbreide soorten ter wereld. Bovendien is het een van de zeer weinige hogere schimmels die, weliswaar zelden, parasiteert op de mens.

Waar het Waaiertje (Schizophyllum commune) zijn naam aan ontleent, is duidelijk als je de onderzijde van dit paar centimeter grote paddenstoeltje bekijkt. In droog en koud weer, zoals op dit moment, verschrompelt het om zich bij vochtig weer weer uit te strekken en zijn typische vorm aan te nemen. In Nederland groeit het op dood hout van loofbomen; een enkele keer parasiteert het ook op levend hout.

Het Waaiertje is een van de meest verbreide soorten paddenstoelen op aarde en wordt, behalve op Antarctica, op alle continenten gevonden. Het is tevens één van de best bestudeerde paddenstoelen. Zo heeft intensief onderzoek aangetoond dat er sprake is van minstens drie, waarschijnlijk door luchtstromen gescheiden, ondersoorten die je alleen kunt onderscheiden met laboratoriumonderzoek. Eén ondersoort komt voor in Noord- en Centraal-Amerika, een tweede in Zuid-Amerika en een derde ondersoort in Europa, Azië en Australië. Onderzoek toonde ook sporen aan van onderlinge vermenging van deze ondersoorten, waarschijnlijk door gesleep met hout over de verschillende continenten.

Tijdens een van de vele onderzoeken naar de biodiversiteit binnen de soort bleek dat er over land gemiddeld zo’n 18 sporen per vierkante meter van het Waaiertje aanwezig zijn. We ademen dus allemaal geregeld sporen van het paddenstoeltje in. Voor gezonde mensen levert dit geen enkel probleem op, maar over de jaren zijn er verschillende gevallen geconstateerd waarbij mensen met een door ziekte of behandeling sterk verminderd afweersysteem zijn geïnfecteerd door het Waaiertje. De paddenstoel woekerde bij deze mensen vooral in longen, neus en voorhoofdsholte. Het Waaiertje was daar heel moeilijk te bestrijden omdat hij goed bestand bleek tegen antibiotica en schimmelwerende middelen. In een enkel geval groeide er zelfs een vruchtlichaam in iemands neusholte. Zorgwekkend is ook dat deze paddenstoel vooral op de warmere plekken in de mens goed kon gedijen. Vooralsnog is gelukkig alleen sprake van geïsoleerde gevallen bij mensen en één geval bij een hond.

Tekst: Menno Boomsluiter, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto: LeBrac, GNU-licentie voor vrije documentatie