Oliebollen in de zomer

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging op [publicatiedatum]

De oliebolzwam is een typische brandplekpaddenstoel die nu ondanks de grote droogte en hitte bij Schoorl te vinden is. Vroeger algemeen voorkomend als de koffievuurtjeszwam, is het nu in Nederland een bedreigde soort.

De droogte van de afgelopen weken treft ook onze natuurgebieden. Onder dergelijke omstandigheden kan een brand, zoals recent op de Strabrechtse heide in Noord-Brabant, al snel grote oppervlaktes beslaan. Na een bosbrand spelen een aantal brandplekpaddenstoelen een grote rol bij het herstel van het bodemleven en het vasthouden van voedingsstoffen (zie Natuurbericht 12 mei 2010).

De vorming van vruchtlichamen van deze groep paddenstoelen is sterk afhankelijk van neerslag en temperatuur en tijdens droge periodes zijn er nauwelijks paddenstoelen te vinden. Een opmerkelijke uitzondering hierop is de oliebolzwam (Rhizina undulata), die een half jaar na een brand kan verschijnen. Deze bobbelige korstvormige zakjeszwam, soms zo groot als een flinke hand, is nu op de brandplek bij Schoorl volop te vinden. De zwam groeit hier aan de voet van en rondom de verbrande dennen. De oliebolzwam is gebonden aan naaldbomen en na een brand verteert deze zwam de in de bodem achtergebleven houtresten, zoals de wortels van dennen en sparren. Het vruchtlichaam is door strengen van schimmeldraden verbonden met deze houtresten en kan hieruit kennelijk voldoende vocht halen om ook in een droge periode rijkelijk te fructificeren (vruchtlichamen produceren).

In de eerste helft van de vorige eeuw was de oliebolzwam een vrij algemene paddenstoel omdat het verbranden van houtresten hoorde bij het toen gangbare bosbeheer. Bosarbeiders noemden de zwam de koffievuurtjeszwam. Nu staat de oliebolzwam als bedreigd op de Rode Lijst. De huidige zeldzaamheid is opmerkelijk, omdat deze zwam ook kan optreden als wortelparasiet waarbij de aangetaste naaldbomen afsterven. De oliebolzwam wordt door bosbouwers dan ook als zeer schadelijk gezien. Dit parasitaire optreden is in Nederland gelukkig maar een enkele maal vastgesteld, maar als brandplekpaddenstoel is de zwam vaker te bewonderen.

Tekst en foto's: Kees Roobeek, Nederlandse Mycologische Vereniging