Inburgering weke sponsje verloopt voorspoedig

Bericht uitgegeven door Stichting ANEMOON op zaterdag 22 augustus 2009

Sinds 2005 komt er op onze kust een klein onopvallend sponsje voor dat de Nederlandse naam “het weke sponsje” heeft gekregen. Wetenschappers zijn er nog niet helemaal uit of dit een soort is die al bekend was van de Europese kust of dat het een nieuwe soort betreft. Door de opvallende vorm van dit specifieke sponsje groeien de twijfels over zijn naam en zijn herkomst. Met een toenemend aantal waarnemingen is wel duidelijk dat de inburgering van dit sponsje in Nederland voorspoedig verloopt. De hooiwagenkrabben leveren hier ook een bewijs voor.

Het weke sponsje, dat pas sinds 2005 bekend is van de Nederlandse kust, is voorlopig alleen nog maar bekend van waarnemingen in de Oosterschelde. In de eerste jaren zagen we slechts heel lokaal kleine aantallen van bolvormige exemplaren die niet groter waren dan circa 1-2 centimeter. Nu komt hij overal in de Oosterschelde voor en opvallend genoeg is ook zijn verschijningsvorm dramatisch veranderd. Nu zien we grotere complexen van sliertachtige individuen, die regelmatig hele oesters overwoekeren.

Weke sponsjes in Oosterschelde, 2005

Het weke sponsje heeft een rose, lichtbruine kleur. Hij dankt zijn naam aan het feit dat het een opvallende zachte (weke) structuur bezit. De stevigheid van sponzen wordt bij de meeste soorten bepaald door kleine silicium of kalknaaldjes die overal in de spons voorkomen en het een inwendig skelet geven. Het weke sponsje heeft deze naaldjes niet. Van de Europese kust is slechts één spons bekend die ook geen naaldjes bezit: Halisarca dujardini (geen Nederlandse naam). Ons sponsje wordt voorlopig Halisarca cf dujardini genoemd.  Het tussenvoegsel “cf” wil zeggen “lijkt op”. Mogelijk is het deze soort maar misschien ook niet. Op de Habitas website van het Ulster Museum is een afbeelding van een Brits exemplaar van H. dujardini te zien. Naast de overeenkomst in afwezigheid van naaldjes en in zekere mate ook kleur en structuur is H. dujardini een spons die slijmerige dunne korsten van circa 4x5 centimeter vormt. Hierdoor heeft hij een typische vorm die sterk afwijkt van ons weke sponsje. Is het dan toch een nieuwe soort? Nader onderzoek moet dit nog uitwijzen.

Weke sponsjes in Oosterschelde, 2009

Dat het goed gaat met de inburgering van het weke sponsje in de Oosterschelde wordt aangetoond door het toenemend aantal waarnemingen en de vondst van steeds grotere exemplaren. Sportduikers zien steeds vaker exemplaren van dit onopvallende weke sponsje; tijdens iedere duik en op bijna alle duikplaatsen in de Oosterschelde kun je meerdere exemplaren waarnemen. Het is in enkele jaren tijd dus een algemeen voorkomende soort geworden. Maar er is nog een signaal dat het goed gaat met de inburgering van deze spons:
Hooiwagenkrabben camoufleren zich door uit hun omgeving kleine stukjes van diverse organismen te verzamelen en deze onder kleine haakjes die op hun pantser, poten en rugschild aanwezig zijn, te steken. Ze gebruiken hiervoor wiertjes, hydroidjes, samengestelde zakpijpjes en vaak ook diverse soorten sponzen. In de Oosterschelde zien we vanaf dit jaar opvallend veel hooiwagenkrabben die zich met het weke sponsje hebben gecamoufleerd. Het opvallend grote aantal met dit sponsje gecamoufleerde hooiwagenkrabben doet ons vermoeden dat hij nog algemener voorkomt dan we nu denken.

Grote hooiwagenkrab gecamoufleerd met weke sponsjes

De afwijkende vorm en het snelle inburgeren van dit sponsje zijn mogelijke indicatoren dat het de introductie van een exotisch sponsje in plaats van een oprukkende Europese soort betreft. Misschien is het helemaal niet Halisarca cf. dujardini, maar een sponsje dat van buiten de Europese kust hier naar toe is getransporteerd. Het is in ieder geval zeker dat het hoofdstuk “weke sponsje” nog lang niet afgesloten is!

Tekst en foto’s: Peter H. van Bragt, Stichting anemoon