Autotomie: kostbaar redmiddel van een hagedis

Bericht uitgegeven door Stichting RAVON op woensdag 13 augustus 2008

Een hagedis in nood kan zijn staart afwerpen. De staart is echter een kostbaar bezit en het afwerpen ervan wordt daarom alleen als laatste redmiddel ingezet.

Als een hagedis door een roofdier of een hagedissenonderzoeker wordt gevangen, kan hij zijn staart afwerpen. Dit bijzondere kunstje wordt met een moeilijk woord autotomie genoemd, wat zoveel betekent als ‘zelf snijden’ of ‘zelf verwijderen’. Het is een laatste redmiddel om te kunnen ontsnappen. Hagedissen strooien dus niet bepaald met hun staarten. Pas als het dier bij de staart gegrepen wordt, kan deze loslaten. De breuk vindt plaats op een speciaal breukvlakje dat in elke staartwervel aanwezig is. Ook de spieren zijn hier per staartsegmentje op aangepast. De aders trekken na een breuk snel dicht, om bloedverlies te voorkomen.

Bijzonder is dat een afgebroken staart nog minutenlang blijft kronkelen. De spieren en zenuwen blijven nog even actief. En dit is niet voor niets! Het leidt het roofdier of de onderzoeker namelijk zo af, dat de hagedis bijna altijd weet te ontkomen. Onderzoekers vangen hagedissen overigens op zo’n manier, dat het afbreken van de staart vrijwel nooit voorkomt. Maar ondanks die voorzichtigheid gebeurt het je als onderzoeker elk jaar toch wel een keer en altijd weer ben je dan verrast door de heftigheid van het gekronkel van de ‘hagedisloze’ staart en de ‘slimmigheid’ van deze strategie!

Voor de hagedis is het natuurlijk erg belangrijk om niet opgegeten te worden. En door het afwerpen van zijn staart is hij voor dát moment ook meestal wel weer veilig. Toch is dit redmiddel niet bepaald kosteloos voor het dier. De staart bevat namelijk belangrijke vetreserves en die is hij dus kwijt. Bovendien keldert je status flink in de groep als ‘hagedis zonder staart’ en gaan de voortbeweging en je kansen op een volgende ontsnapping er ook al op achteruit. Een kostbaar laatste redmiddel dus. De staart groeit na een breuk weliswaar weer aan, maar hij zal nooit meer de originele lengte krijgen. Ook de kleur en tekening van zo’n herstelde staart zijn minder fraai als die van de originele. Wees dus altijd voorzichtig met hagedissen! Dat moet overigens ook wel, want alle hagedissen zijn beschermd en je mag ze zonder speciale vergunning niet eens proberen te vangen.

Tekst: Jeroen van Delft, Stichting RAVON

Foto: Jelger Herder