Wespen: prikbeesten of vliegenvangers?

Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie op [publicatiedatum]

In ons land komen veel verschillende soorten wespen voor. Zo heb je solitaire wespjes die in insectenhotels komen nestelen, honderden soorten graafwespen die vaak in de bodem huizen en de geel-zwart gestreepte wespen die donkere, geplooide vleugels hebben. De soorten die behoren tot deze laatste groep worden ook wel de ‘plooivleugelwespen’ genoemd. Enkele agressieve wespensoorten behoren hiertoe, maar evengoed de onschuldige Franse veldwesp en de zeldzame Rode wesp.

Tot de groep van de veldwespen behoort onder meer de oprukkende Franse veldwesp. Deze onschuldige wesp is gemakkelijk te herkennen aan de oranje antennen, de hangende pootjes in de vlucht en de vrijhangende nesten. Zij wordt in de media vaak afgebeeld als boosdoener wanneer over wespenoverlast gecommuniceerd wordt. Onterecht. Ook de Bergveldwesp, die zich onderscheid van bovenstaande soort door haar zwarte antennen, is aan een opmars richting het noorden bezig. 

De echte wespen worden vertegenwoordigt door een tiental soorten: Middelste wesp, Saksische wesp, Boswesp, Noorse wesp, Oostenrijkse wesp, Rode wesp, Boskoekoekswesp, Koekoekswesp, Duitse wesp en Gewone wesp. De meeste soorten zijn in het veld moeilijk te onderscheiden van elkaar. De Hoornaar tenslotte is een geval apart. Door zijn grootte en geel-zwart-rode kleuren is zij zeer goed herkenbaar.

De meeste plooivleugelwespen kennen een sociaal bestaan. Dit betekent dat zij in een kolonie leven die opgebouwd is uit een koningin, werksters en mannetjes. Deze eerste zal in het voorjaar ontwaken uit winterslaap en op haar eentje starten met de opbouw van een nest. Koninginnen zijn een stuk groter dan de werksters en kunnen vaak opgemerkt worden in de tuin of in het bos. In de eerste anderhalve maand van het wespenseizoen is de koningin volop bezig met het leggen van eitjes en het grootbrengen van de larven. Hierdoor is er tijdens de periode april-mei vaak weinig wespenactiviteit op te merken. Daarna krijgt ze versterking van de nieuwgeboren werksters en gaat het wespennest in een hogere versnelling.

Tijdens de ontwikkeling van het nest worden de wespenlarven door de werksters gevoed met insecten. Een nest van 6.000 wespen kan zo in één week een half miljoen vliegen en zo’n 130.000 muggen vangen. Ook kadavers van kleine zoogdieren, amfibieën en vogels worden in stukjes gebeten en gevoederd aan de larven. Wespen hebben dus een bijzonder nuttige rol als onderdrukkers van plaaginsecten en opruimers in de natuur. Als tegenprestatie scheiden de larven in het nest een zoetstof af die door de werksters gegeten wordt. Op het einde van haar leven, meestal rond eind juli, gaat de koningin eitjes leggen waaruit nieuwe koninginnen en mannetjes geboren worden. Het aantal werksterlarven dat moet grootgebracht worden neemt dan af waardoor de werksters minder te doen hebben en dus minder zoetigheid krijgen. Op dit moment, vaak vanaf begin augustus, maar dit jaar duidelijk vroeger, trekken de werksters het nest uit en gaan op zoek naar alternatieve bronnen voor zoetstoffen. En die vinden ze natuurlijk vaak in de buurt van mensen.

Vooral de Gewone en de Duitse wesp kunnen voor overlast zorgen tijdens de (na)zomermaanden. Deze algemene soorten maken hun nesten vaak in de omgeving van mensen en gebruiken hiervoor spouwmuren, zolders en daken, schuurtjes en verlaten muizen- en mollennesten in de grond. Van daar is het het vaak slechts een kleine afstand naar vuilnisbakken en terrassen. Gewone en Duitse wespen zijn verzot op de zoetstoffen in frisdranken en bieren en kunnen stevig steken. Het is daarom altijd opletten geblazen wanneer je op een terrasje rustig aan het genieten bent van een verfrissend drankje. Vooral het drinken uit blikjes kan gevaarlijk zijn aangezien je zo misschien ongemerkt een wesp mee naar binnen giet.

Een wespensteek in de keelzone kan zeer gevaarlijk zijn. Wespen kunnen verschillende malen na elkaar steken en hierdoor kan het aantal steken fors oplopen.Wanneer een wespenaanval plaatsvindt waarbij meer dan 20 steken toegediend werden is een opname in het ziekenhuis voor observatie aangeraden. De kans op een dodelijk ongeluk is eerder beperkt, maar mensen van wie bekend is dat zij een allergie hebben voor wespensteken moeten extra voorzichtig zijn. Eén steek kan voor hen reeds dodelijke gevolgen hebben. Gelukkig bestaan er remedies om dit te vermijden. Raadpleeg hiervoor je huisarts.

De vervaarlijk uitziende Hoornaar wordt er vaak van beschuldigd een echte ‘moordenaarswesp’ te zijn, maar dit is eigenlijk onterecht. Hoornaars zijn beduidend minder agressief dan de Gewone en de Duitse wesp. Zij zullen pas aanvallen wanneer hun nest direct bedreigd wordt of per ongeluk in stukken gehakt of gezaagd wordt. Het gif van de Hoornaar is niet sterker dan dat van de andere soorten, maar de steek van een Hoornaar kan wel bijzonder pijnlijk zijn. De angel van onze grootste wespensoort is namelijk iets langer waardoor het wespengif rechtstreeks in een bloedvat kan komen. Dit kan een allergische reactie sterk versnellen. De Hoornaar was enkele tientallen jaren geleden een echte zeldzaamheid, maar kent de laatste tijd een forse toename. De soort komt in allerlei bosrijke habitats en wordt niet vaak in stedelijke omgeving aangetroffen.

De meeste wespensoorten zijn dus over het algemeen vredelievend en nuttig. Kom je toch in contact met wespen, hou dan volgende zaken in acht:

• Wespen zien snelle bewegingen beter dan trage. Sla dus nooit zomaar naar een wesp en zet het ook niet meteen op een lopen wanneer je een wesp ziet of hoort. Kalm blijven zorgt er meestal voor dat de wespen vanzelf afdruipen.
• Let vooral goed op wanneer je buiten frisdrank, alcoholische dranken of andere zoetigheden nuttigt. Een wespensteek in de mond-of keelholte is gevaarlijk en kan dodelijk zijn. Probeer ook niet te roepen wanneer je aangevallen wordt, wespen kunnen dan immers in je mond vliegen.
• Vermijd kledij in felle kleuren wanneer je in de natuur gaat wandelen. Wespen kunnen agressief reageren op felle tinten, terwijl zachte kleurtinten hen niet zo sterk prikkelen. Wespen reageren ook vaak fel op sterke geuren. Een sterk ruikend parfum kan je dus best vermijden wanneer je de natuur in trekt.

Tekst: Jens D’Haeseleer, Natuurpunt Studie

Foto’s: Henk Wallays, Nigel Jones