Minder trekvogels in bos door klimaatverandering

Bericht uitgegeven door de Rijksuniversiteit Groningen in samenwerking met SOVON Vogelonderzoek Nederland op zaterdag 19 december 2009

Insectenetende trekvogels die broeden in de Nederlandse bossen en overwinteren in Afrika, zijn de afgelopen 25 jaar in aantal afgenomen. Bij sommige soorten is de afname enorm: nachtegalen zijn met 37 procent afgenomen, fluiters met 73 procent en spotvogels zelfs met 85 procent.

Alle soorten insectenetende trekvogels die overwinteren in Afrika en broeden in de Nederlandse bossen zijn sinds 1984 in aantal afgenomen. Dit blijkt uit een onderzoek van Rijksuniversiteit Groningen, SOVON Vogelonderzoek Nederland, Centraal Bureau voor de Statistiek, Radboud Universiteit Nijmegen en Alterra, dat op 16 december werd gepubliceerd in Proceedings Royal Society of London, Biological Sciences. 

Spotvogel

Door de klimaatverandering begint de lente steeds vroeger in het jaar. Bomen lopen tegenwoordig twee weken eerder uit dan 25 jaar geleden, en ook rupsen die de jonge blaadjes eten zijn twee weken eerder aanwezig . De eieren van veel vogels komen uit op het moment dat rupsen overvloedig in het bos aanwezig zijn (rupsenpiek), zodat hun jongen genoeg te eten hebben.

Rupsenpiek
Van twee bosvogels wisten de onderzoekers al dat ze hun broedtijd niet voldoende hebben aangepast aan het opwarmende klimaat. Koolmezen en bonte vliegenvangers broeden tegenwoordig te laat voor de rupsenpiek. De consequenties voor de aantallen van deze vogels en van andere vogelsoorten waren echter nog slecht bekend.

In Noord-Europa - waar het voorjaar nog nauwelijks is vervroegd - nemen de bosvogels niet in aantal af. Ook bij de standvogels van Nederlandse bossen is geen afname te zien. Verder zien biologen geen afname van de Afrika-trekkers die in onze moerassen broeden.

Aanpassing
Uit deze gegevens concluderen de onderzoekers dat de afname niet alleen het gevolg is van veranderende omstandigheden in Afrika. De afname komt naar hun mening vooral tot stand doordat lange afstandstrekkers hun trektijd onvoldoende hebben aangepast om de vervroeging van rupsen bij te kunnen houden.

Moerasvogels die in Afrika overwinteren hebben hier niet van te lijden omdat in moerassen gedurende de gehele lente en zomer veel insecten te vinden zijn. Voor deze vogels is het daarom minder belangrijk om op precies het juiste moment te broeden.    

Bossen steeds stiller

	Nachtegaal

De tellingen voor de studie zijn hoofdzakelijk gedaan door vrijwillige vogelaars, die jaarlijks in vele honderden gebieden op vergelijkbare wijze broedvogels tellen. Alleen door hun jarenlange inzet is het mogelijk om deze gevolgen van klimaatverandering in beeld te brengen.

Tekst: Christiaan Both, RuG; Chris van Turnhout en Ruud Foppen, SOVON Vogelonderzoek Nederland
Foto: Artur Mikolajewski, Wikipedia Commons (spotvogel)

Artikel: Both, C., van Turnhout, C.A.M., Bijlsma, R.G., Siepel, H., van Strien, A.J. & Foppen, R.P.B. (2010) Avian population consequences of climate change are most severe for long-distance migrants in seasonal habitats. Proceeding Royal Society of London, Biological Sciences. Published online 16 December 2009.