Rewilding de jonge mens

Met netjes speuren naar visjes, wieren en kwallen in de branding van de zee, een minirivier maken en ontdekken hoe die van nature begint te meanderen, in de huid van een wild zwijn kruipen en al wroetend de Veluwe ontdekken, of op zoek gaan naar het allesbepalende leem in de bodem van de leembossen in het Groene Woud. De veldlessen van ARK gaan altijd over ontdekking van het leven en de natuurlijke processen die bij een gebied horen.

Meteen na de oprichting van ARK begon Trudi Woerdeman, één van de oprichters, met veldlessen. Sindsdien gingen meer dan 165.000 kinderen en meer dan 38.000 ouders en leerkrachten mee de wildernis in. En nog altijd zijn er veldlessen voor kinderen in de bovenbouw van de basisschool. Veldlessen worden nu gegeven langs de Noordzeekust, in Rotterdam, op de Veluwe, in de Gelderse Poort, het Groene Woud, bij de Rijn-Maasmonding, langs de Grensmaas en in het Geuldal. Elma: “We organiseren ze altijd in gebieden waar we zelf aan het werk zijn, want als er dingen gaan veranderen – zoals weilanden die verwilderen – moeten mensen daar altijd even aan wennen. Door veldlessen te geven, creëren we enthousiasme en draagvlak. Er zijn namelijk ook leerkrachten, ouders en grootouders bij. Hoe vaak ik daarna niet gehoord heb: ik woon hier al zo lang en ik wist niet dat het hier zo prachtig was! We zien mensen ook echt terugkomen: kinderen die in het weekend na de veldles rondstappen in het gebied – ook als hun ouders zelf niet bij de les waren.”

Een vroeg vonkje

Veldlessen zijn een investering in de wilde natuur van de toekomst, vindt Elma: “De waarde van wilde natuur inzien, dat begint met je hart raken: met het voelen. En dat gevoel ontstaat al heel vroeg. We hebben wel eens aan collega’s gevraagd: waar is je passie voor natuur ontstaan? Dat gebeurt meestal in je jeugd, dat zit vaak voor je twaalfde. Wil je draagvlak voor natuur hebben, dan moet je zelf beleven, zelf ervaren en voelen wat natuur met je doet. Het kan zijn dat je in je puberteit ineens met hele andere dingen bezig bent en dat je het een beetje vergeet, maar het komt weer terug. Dat zijn de mensen die zich later sterk maken voor natuur.”

Het ‘vonkje’ van fascinatie voor natuur is snel overgeslagen. Daarna is er veel geduld nodig om nieuwe natuurliefhebbers te laten opgroeien. Net als voor nieuwe, wilde natuur. De aankoop van nieuwe grond – een essentiële stap – is vaak binnen afzienbare tijd geregeld. Na een paar ingrepen begint het lange wachten. Landschappen hervormen zich traag. Vaak zien we pas na jaren de eerste tekenen van de weelderige, wilde natuur die we vooruitdroomden. Hetzelfde is volgens Gerben en Elma waar voor het vormen van mensen. Elma: “Het gaat eigenlijk over ‘rewilding de mens’. Naast de natuurontwikkeling zelf, zit er heel veel tijd in de mensen die dat mogelijk maken.” Maar eerst moet dat vroege vonkje overslaan, en juist dat is steeds minder vanzelfsprekend sinds kinderen minder in de natuur komen.

Een andere kleur groen

In 1997 kwam Elma bij ARK werken. “Ik heb de relatie tussen kind en natuur in de jaren wel echt zien veranderen. Ze zijn nu veel meer bang om vies te worden en om aangeraakt te worden door natuur. Zelfs door planten! We zien steeds vaker tien- of elfjarige kinderen die voor het eerst van hun leven ergens overheen klauteren, laat staan dat ze ooit in een boom zijn geklommen. Zeker als ze uit de grote stad komen. Het is niet vertrouwd voor ze.” Zelfs als kinderen opgroeien in natuurrijke omgevingen, is een veldles in wilde natuur meestal een nieuwe ervaring voor ze. “Wilde natuur is een andere kleur groen”, zegt Elma. Ze wijst naar het pas gemaaide gras voor onze voeten. “Natuurlijk kun je in een park of aangelegd bos ook lekker buiten spelen, maar vaak staan er bordjes bij: niet van de wandelpaden af, geen bloemen plukken, niet ’s avonds of ’s nachts betreden. Je streept daarmee een heleboel intense natuurbelevingen af. In veel rewilding-gebieden mogen ze van de paden af, dwars door de natuur struinen, alles oppakken en aanraken.” Kinderen zijn ook erg doordrongen van welke schade mensen aanrichten aan de natuur, volgens haar. “Maar wat natuur waard is voor ze, dat zij zelf natuur zijn en dat ze onderdeel zijn van natuur: dat moeten ze kunnen beleven en voelen.”

Gerben glimlacht en knikt. “Een andere kleur groen, die vind ik leuk”, zegt hij. “Ze gaan denk ik ook een andere kleur groen zien. Oftewel: ze kijken met een andere blik naar diezelfde natuur. Ze gaan open. Ze gaan hun zintuigen anders gebruiken. Het groen komt anders binnen.” Gerben stond zelf meer dan twintig jaar voor de klas, al had hij vroeger ook graag boswachter willen worden. Hij groeide op in Hardenberg en was vaak in het bos en in de uiterwaarden te vinden. Zijn vader was directeur van een timmerfabriek. Met het overgebleven hout timmerde hij nestkastjes en hing die op in het bos. “Dat ging ik ook doen met mijn klas: nestkasten timmeren. Ik nam ze vaak mee naar buiten, al was dat toen niet zo vanzelfsprekend. Ik kwam laatst een oud-leerling tegen en vroeg haar wat ze zich nog kon herinneren. Ze wist nog dat we waren gaan schaatsen. Dat hoor ik meestal! Niet de rekenlessen, maar juist die belevenissen blijven bij.”

Beleving als tegenwicht

Volgens Gerben laten leerlingen zich in de natuur altijd onvermijdelijk meetrekken door hun enthousiasme. “Ik was bij een les van De Stad Uit bij het eiland van Brienenoord. Er kwamen twee bussen vol met kinderen aan, en die kwamen letterlijk zo de bus uit.” Gerben zet zijn capuchon op en schuift hem tot net boven zijn ogen. Hij kruist zijn armen over elkaar en kijkt naar de grond. “We gaven ze de vrijheid om lekker te struinen, een strand op te lopen en een boom in te klimmen.” Terwijl hij vertelt, spreidt Gerben zijn armen steeds wijder. “De mutsen gingen af en de jassen gingen open, net als hun blik.” Op de vraag hoe de natuur dat enthousiasme aanwakkert, antwoordt Gerben: “Ik denk niet dat de natuur dat doet. Ik denk dat dat de natuur van mensen is. Dat zit al in je, alleen je benut het niet. Het is sluimerend aanwezig, maar je moet het weer aanzetten.” Volgens Gerben wordt juist de beleving van natuur steeds waardevoller. “We leven in een tijd waarin feiten steeds minder belangrijk worden gevonden. Ze worden niet meer gelezen, of er wordt niet meer naar geluisterd. Er is een hoop misinformatie en we hebben allemaal onze eigen waarheid. Dat betekent dat we niet alleen moeten leunen op het overbrengen van wetenschappelijk vastgestelde feiten, maar ook op de beleving, de zintuigen, de ervaring en op het gevoel van verbinding met de natuur.”

Jonge Rewilders

Sinds een paar jaar richt ARK zich op nog een groep jonge mensen. Steeds meer horen we studenten en jonge professionals die verontrust zijn over hoe het met de wereld gaat. Allemaal willen ze zich inzetten voor meer en wildere natuur. Om hen bij elkaar te halen en met hen op zoek te gaan naar waar zij het verschil kunnen maken, richtte ARK het Jonge Rewilders Netwerk op. En dat netwerk groeit snel. Gerben: “Het belangrijkste is misschien nog wel dat ze zich verbonden voelen met elkaar. Dat ze voelen dat ze er niet alleen voor staan. Ze zijn met meer, en ze willen het anders gaan doen.” Elma: “Het is hartverwarmend, maar het grijpt me ook aan wat ik bij de Jonge Rewilders zie. We raken duidelijk een snaar. Ze willen van betekenis kunnen zijn voor de toekomst van natuur, bij alle sombere signalen die ze nu krijgen. Ze komen uit allerlei verschillende studierichtingen, niet alleen uit de groene hoek: ook juristen, sociologen, ICT, zelfs een militair! Ik vind het echt ontroerend, de motivatie en de capaciteiten waar deze mensen mee komen. Het heeft echt enorm veel potentie, dat hele Jonge Rewilders Netwerk.”

Het is een uitdaging om voldoende handen en voeten te geven aan de drang van de Jonge Rewilders om iets te doen. Elma: “Als we kunnen, nemen we ze mee om met ons aan de slag te gaan. Dan helpen ze om hekken te verwijderen of oesters uit te zetten in zee.” Maar rewilding is veel meer dan alleen veldwerk – en juist ook vaak zo min mogelijk doen, zodat natuur haar eigen gang kan gaan. De meeste tijd gaat zitten in de zoektocht naar geld en in de handen op elkaar krijgen bij beslissers en de omgeving. Elma: “Daarom bieden we ze veel kennis – want kennis is ook handelingsperspectief! Door die te helpen uitdragen, helpen ze ons om samen het draagvlak voor rewilding te vergroten.”

Hét netwerk voor meer en wildere natuur

In 2025 organiseert ARK drie introductiedagen voor het Jonge Rewilders Netwerk, die plaatsvinden in drie verschillende gebieden waarin ARK werkt. Daar maken ze kennis met rewilding en met elkaar. Zo willen ze meer onderlinge verbinding creëren en achter de ideeën van de jonge rewilders zelf komen. Gerben: “We willen ze niets opleggen, maar juist samen met ze creëren en organiseren. We willen horen wat ze verwachten, wat ze willen en wat ze kunnen inbrengen vanuit hun eigen expertise.”

Ben jij tussen de 16 en 35 jaar, benieuwd naar rewilding en wil je naar de introductiedagen komen? Schrijf je dan in voor het Jonge Rewilders Netwerk en ontvang een uitnodiging. 

Meer informatie

• Dit artikel is deel van de serie ARK35 ter gelegenheid van het jubileum van ARK Rewilding Nederland. De andere artikelen vind je op de website van ARK.

Tekst: Celeste Hesp, ARK Rewilding Nederland
Beeld: Elma Duijndam, Sabine Wolters & Gerben Overweg, ARK Rewilding Nederland