Velduilen piekten in 2023. Wat brengt het broedseizoen dit jaar?

In 2014 broedden naar schatting 50 paar velduilen in Friesland. In 2019 ging het om zeker 75 broedgevallen. In de herfst van 2022 en de daaropvolgende winter waren voortekenen van een nieuwe veldmuizenuitbraak zichtbaar. Door een relatief natte januari en een kletsnatte maart in combinatie met vorstperioden kregen de veldmuizen klappen te verduren en dat temperde de uitbraak. Er bleven toch plekken met clusters van levende veldmuizen en die dichtheden waren voldoende voor velduilen om zich te vestigen. Ondanks een minder grootschalige veldmuizenuitbraak kwamen in 2023 alsnog opnieuw tientallen velduilen tot broeden in Friesland.

Ruim 50 broedparen in Friesland

In totaal werden 54 territoria vastgesteld in Friesland, waarvan 13 op de Friese Waddeneilanden (Schiermonnikoog en Terschelling), 8 langs de Friese Waddenkust en 33 in het Friese binnenland. Dit aantal komt redelijk overeen met het goede velduilenjaar 2014. De overgrote meerderheid van de velduilen broedde op veengrond (deels klei-op-veen) in het Lage Midden van Friesland, een regio die zich strekt van Stavoren en Lemmer in het zuidwesten tot aan Dokkum in het noordoosten van de provincie. De meeste paren broedden in intensief agrarisch raaigrasland. Van de Waddeneilanden herbergde Schiermonnikoog 10 territoria, nestelend in onder andere zeekweek en tussen duindoorns.

Van 13 succesvolle nesten in het binnenland vlogen waarschijnlijk 68 tot 75 jongen uit, waarvan 58 voorzien van een ring. Het aantal uitgevlogen jongen kan hoger liggen, omdat niet alle jongen teruggevonden worden. Buiten Friesland werden ook nesten en territoria vastgesteld in de provincies Groningen, Overijssel en Noord-Brabant.

Nieuw fenomeen 

Na het millennium zijn er drie grote uitbraken van veldmuizen in Friesland geweest, in 2004/05, 2014/15 en 2019/20, met invasies van (broedende) velduilen tot gevolg. Het broedseizoen van 2023 kan daar nu aan toegevoegd worden. Die muizenuitbraken vonden plaats in intensief beheerd en ontwaterd agrarisch gebied. Het lijkt zowaar een nieuw fenomeen, dat regelmatiger voorkomt. Aan alle uitbraken gingen (zeer) zachte, zonnige en droge winters vooraf, afgezien van 2023. De natte omstandigheden aan het begin van 2023 drukten de aantallen veldmuizen, maar er handhaafden zich wel clusters veldmuizen die kennelijk goed genoeg waren voor velduilen om zich te vestigen. Ook elders in Europa komen de laatste jaren steeds vaker grootschalige muizenuitbraken voor waar steevast velduilen op reageren.

Situatie in 2024

Inmiddels hebben we een van de natste winters ooit achter de rug. Dat voorspelt weinig goeds voor veldmuizen, want al die nattigheid zorgt voor een lage reproductie en een hoge sterfte. Op veel plekken is de veldmuizenpiek inmiddels uitgedoofd, maar nog steeds zijn er lokaal plekken waar het wemelt van de veldmuizen. En waar het wemelt van de muizen, zitten velduilen. Roestplaatsen met tientallen velduilen in Friesland bevestigden dat de afgelopen periode. Of de veldmuizen lokaal lang genoeg standhouden, valt te bezien. Mochten er plekken met hoge dichtheden overblijven, dan is het broeden van velduilen niet uitgesloten.

Meldpunt velduil

Waarnemingen van broedende en broedverdachte velduilen kunnen per email worden doorgegeven via het meldpunt van Sovon.

Tekst: Romke Kleefstra, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Leadfoto: Romke Kleefstra (jonge Velduil op Schiermonnikoog in 2023) 
Figuur: Sovon Vogelonderzoek Nederland