Natuurbrandbeheersing op de Gelderse agenda: dit gaan we doen

Moeten we ons zorgen maken over natuurbranden? Brand betekent voor de natuur zelf niet per definitie slecht nieuws. Kleine branden zorgen voor een mozaïek in het landschap. Gebiedjes waar de natuur weer opnieuw mag beginnen en nieuwe soorten een kans krijgen. Diversiteit dus.

Problemen ontstaan als een brand uitgroeit tot een grootschalige, onbeheersbare natuurbrand. Omstandigheden als droogte, wind en de staat van de vegetatie vergroten de kans daarop. Op veel plekken in Nederland is de natuur zo ingericht dat een eventuele brand moeilijk te stoppen is. Heidevegetatie en naaldhout zijn bijvoorbeeld erg brandbaar – en we hebben er een flink aantal aaneengesloten hectares van.

Blussen valt niet mee

Bovendien is het blussen van een natuurbrand complex. Een natuurbrand wordt nauwelijks begrensd en schuift op, en dat kan met een enorme snelheid gaan. De ontwikkeling van een natuurbrand is bovendien moeilijk in te schatten: veel factoren spelen een rol, zoals topografie van het terrein, vochtigheid, brandbaarheid van de vegetatie en de windsnelheid. Door de grote oppervlakte en de rookontwikkeling is een natuurbrand bovendien lastig te volgen. En waar haal je midden op de hei bluswater vandaan?
Een natuurbrand kan dan door onder andere een harde, drogende wind snel gevaarlijk worden. Niet alleen voor de natuur: in heel Nederland wonen, werken, zorgen en recreëren we, óók in onze natuurgebieden.

Door klimaatverandering nemen risico’s toe

Grote natuurbranden zijn niet nieuw, maar het risico erop neemt toe, met klimaatverandering als grootste aanjager. Droge jaren zijn tegenwoordig ook erg heet en ze volgen elkaar snel op. De natuur herstelt minder en verdroogt. Alle reden om aan de slag te gaan met natuurbrandbeheersing. Provincie Gelderland neemt daarin samen met de gemeenten en de veiligheidsregio’s het voortouw.

Vakken maken houdt brand binnen de perken

Compartimenteren is hierin een belangrijke aanpak: kun je natuurgebieden opdelen in vakken, waartussen brand niet verder overslaat?
Borgman Beheer Advies heeft in opdracht van de provincie onderzocht of de compartimenten in Gelderland voldoen. Deze liggen langs de hoofdinfrastructuur, zoals snel- en spoorwegen. Uit het onderzoek blijkt dat de grenzen in de Achterhoek en het Rijk van Nijmegen grotendeels op orde zijn. Met name op de Veluwe zijn nog meer verbeteringen aan de hoofdcompartimenten nodig. Daar moeten terreineigenaren beheermaatregelen nemen, denk aan opslag van (grove) den verwijderen, brandtrappen (laaghangende takken van den) verwijderen, of delen naaldbos omvormen naar bos met loofbomen.

Goed te combineren met natuurbeheer

Het goede nieuws: natuurbrandbeheersing kan heel goed samengaan met natuurontwikkeling. Zo vormen veel terreinbeheerders nu al naaldbos om naar loofbos, omdat het zorgt voor meer biodiversiteit. Ook liggend, dik dood hout is vaker onderdeel van natuurontwikkeling: dat is minder brandbaar (want vochtig) en een feest voor paddenstoelen en insecten. Alleen met grote hoeveelheden dun droog en dood tak- en tophout is het oppassen geblazen.

Extra aandacht voor plekken met het grootste risico

De provincie laat in 2024 onderzoeken op welke plekken compartimenten nog verder moeten worden opgedeeld. Tegelijk gaat ze terreinbeheerders benaderen voor het nemen van maatregelen. Daarnaast zijn de gemeenten met de veiligheidsrisico's verantwoordelijk voor het analyseren van en adviseren over plekken met een bijzonder risico. Denk aan recreatieparken die liggen in gebieden met een hoog natuurbrandrisico. De gemeenten en veiligheidsregio’s brengen deze plekken in 2024 en 2025 in beeld, waarna concrete maatregelen genomen kunnen worden.

Een zaak van ons allemaal

Kortom, natuurbrandbeheersing vraagt om een continue inzet van alle betrokken partijen. Ook recreanten, recreatieondernemers, bewoners, zorginstellingen en weggebruikers kunnen bijdragen. Weten wat u kunt doen? Kijk op tips per doelgroep op: Vnog.nl/natuurbrand.

Tekst: Provincie Gelderland, met dank aan Klaas Noorland (Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland) en Wouter Delforterie (ecoloog provincie Gelderland)
Foto’s: Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland (VNOG) (leadfoto: Een brandstrook. Door bijvoorbeeld begrazing of een beheerbrand (gecontroleerd brandstof wegbranden) ontstaat een strook met korte vegetatie die brandvertragend werkt. Door verschillende maatregelen toe te passen (bijvoorbeeld drukbegrazing of maaien) ontstaat bovendien een natuurlijke strook met meer variatie.)