Resultaten ZonnebaarsBlitz: droogte biedt kansen voor bestrijding zonnebaars

Desondanks biedt de droogte in deze gevallen vaak wel een beter perspectief voor aanvullende bestrijding van zonnebaars. De zonnebaars is een invasieve exoot met een grote invloed op de Nederlandse biodiversiteit. Met name in geïsoleerde wateren, zoals vennen en poelen, kan deze predator hoge dichtheden bereiken en verdwijnen inheemse amfibieën en insecten snel. Deze van oorsprong Noord-Amerikaanse soort staat op de Europese Unielijst met invasieve exoten, waardoor handel, verslepen en uitzetting verboden zijn. Natuurlijke droogval van geïsoleerde wateren kan mogelijk helpen bij de bestrijding van zonnebaars en de bescherming van de inheemse aquatische fauna.

ZonnebaarsBlitz

In de jaren 2018 tot en met 2020 hebben we in Nederland te maken gehad met droge en hete zomers. Daardoor vielen in die jaren veel wateren tijdelijk droog, met name op de hogere zandgronden. In geïsoleerde wateren met zonnebaars kan dat geleid hebben tot het verdwijnen van zonnebaars. Om een indicatie te krijgen van het effect van deze droge periodes op de aanwezigheid van zonnebaars, hebben we in september en oktober 2021 de ZonnebaarsBlitz georganiseerd. Met zoveel mogelijk mensen hebben we in een korte periode met een schepnet gericht onderzocht in welke (voorheen) drooggevallen wateren nog zonnebaars aanwezig was.

Aanwezigheid zonnebaars

In totaal werden er vooraf 107 geïsoleerde wateren met zonnebaars geïdentificeerd, met name in Noord-Brabant en Limburg, maar ook in zes andere provincies. Al deze wateren zijn weergegeven op een online kaart op zonnebaarsblitz.nl. Op deze website konden deelnemers per bezocht water aangegeven of er zonnebaars was aangetroffen.

Voor 27 wateren werd (gedeeltelijke) droogval gemeld, waarvan tien wateren reeds door de terreinbeheerder werden gemonitord op zonnebaars en niet bezocht zijn tijdens de ZonnebaarsBlitz. Van de overige zeventien wateren zijn er negen bemonsterd. Van deze negen wateren werd in vier wateren geen zonnebaars aangetroffen. In de overige vijf wateren werd wel zonnebaars aangetroffen. Als referentie waren ook elf wateren zonder gemelde droogval onderzocht op de aanwezigheid van zonnebaars. In acht van deze wateren werd ook zonnebaars aangetroffen.

Complete droogval noodzakelijk

Aangezien 2021 een relatief nat jaar was, stond geen van de bezochte wateren droog tijdens de onderzoeksperiode. Desondanks konden we op basis van meldingen van eerdere droogval toch onderzoeken of dit invloed heeft gehad op de aanwezigheid van zonnebaars. Op een aantal locaties werd ondanks gemelde droogval toch zonnebaars aangetroffen. In vrijwel al deze gevallen was het water waarschijnlijk niet compleet drooggevallen, waardoor de zonnebaars kon overleven. Het is bekend dat zonnebaarzen in ondiepe waterlagen kunnen overleven. In wateren met eerdere complete droogval was de zonnebaars wel verdwenen.

Bestrijding geholpen door droogte

Het aantal gemelde geïsoleerde wateren dat de afgelopen jaren compleet was drooggevallen, waardoor zonnebaars daadwerkelijk was verdwenen, was beperkt. Desalniettemin heeft de droogte lokaal wel gezorgd voor het verdwijnen van zonnebaars. Vanuit sommige van deze wateren werden ook al weer amfibieënlarven gemeld. Daarnaast kan het bijna droogvallen van wateren bijdragen aan het tijdelijke decimeren van de aantallen zonnebaarzen.

In bijna drooggevallen wateren kunnen de aanwezige zonnebaarzen relatief makkelijker bestreden worden door middel van wegpompen van het resterende water en/of afvissen. Dit moet echter wel rigoureus gebeuren, zodat alle zonnebaars en eventuele eitjes verdwijnen. Het verondiepen van betreffende wateren waardoor deze periodiek compleet droogvallen, al dan niet in combinatie met een aarden ringwal om overstroming vanuit nabijgelegen wateren te voorkomen, is een duurzame oplossing. Dat geldt zeker voor wateren die een grote kans op rekolonisatie van zonnebaars hebben door uitzet of periodieke verbinding met andere wateren met zonnebaars.

Tekst: Maarten Gilbert & Jesper Berndsen, RAVON
Foto's: Jelger Herder; Jesper Berndsen