Alle bosfuncties in beeld met ‘bostracken’

Binnen de Bosgroepen is een zorgvuldige inventarisatie van belangrijke en waardevolle elementen in het bos een belangrijk onderdeel van het geïntegreerd bosbeheer dat we voor onze leden realiseren. Functies zoals natuur, houtproductie, beleving, recreatie, (cultuur)historie en koolstofvastlegging komen daarbij allemaal aan bod. Die integrale aanpak en inventarisatie kennen we ook wel onder de term 'bostracken', wat letterlijk ‘het bos doorzoeken’ betekent.

“Je kijkt bij bostracken dus niet puur naar één aspect in het bos, maar naar het grotere geheel”, legt Hans van Lommel uit. Als projectleider bij Bosgroep Zuid Nederland gaat hij regelmatig het bos in om te bostracken. Jaren geleden introduceerde hij deze uitdrukking met zijn toenmalige collega Jan Seynaeve, tijdens het project eco2eco. Inmiddels is het een term die we regelmatig tegenkomen binnen het bosbeheer. Maar wat is het eigenlijk en wat kun je ermee? 

Kansen en mogelijkheden integraal bekijken en koppelen aan doelen en maatregelen

Bij bostracken inventariseer je in één rondgang de belangrijke en waardevolle elementen in het bos, brengt ze in kaart, markeert ze zorgvuldig en vertaalt ze naar het benodigde beheer. Deze bevindingen vormen samen de basis voor de beheerplanning en uitvoering.

"Door alles in samenhang te inventariseren, kun je veel gerichter bepalen waar stimulans nodig is en welke elementen je kunt gebruiken voor een verdere ontwikkeling van het bos”, licht Hans toe. “Hierdoor ontstaat een duidelijk beeld van de kansen en mogelijkheden, waardoor je de waarden van het bos veel beter kunt onderkennen. Dat levert belangrijke aanknopingspunten op voor het benodigde bosbeheer”.

Complexere bossen vragen om inventariseren in samenhang

“Bostracken heeft daarmee duidelijk een andere insteek dan de vroegere werkwijze, waar we als beheerder vaak met één doel het bos ingingen”, vult Bart Nyssen, senior bosecoloog bij Bosgroep Zuid Nederland, aan. "Door het kleinschalige, geïntegreerde bosbeheer van de afgelopen twee decennia, is de structuur van bossen versterkt en de samenstelling veelzijdiger geworden. Die complexiteit vraagt om een gericht beheer waarbij je bekijkt met welke waardevolle elementen je rekening moet houden. Denk aan de situatie in het kronendak, de lichtval op de bodem en de aanwezige struik- en kruidlaag. Daarnaast is er aandacht voor natuurelementen zoals dassenburchten, roofvogelnesten, mierenhopen en andere holen. Door met al deze aspecten in één werkgang rekening te houden, is de kans kleiner dat je als beheerder zaken over het hoofd ziet. Op die manier is het mogelijk om de gewenste samenhang te realiseren”, legt Bart uit.

Alles beïnvloedt elkaar

Met bostracken is er dus niet alleen oog voor een specifiek beheerdoel, zoals bijvoorbeeld natuurwaarde of houtproductie, maar voor alle bosfuncties. Dus ook biodiversiteit, recreatie en koolstofvastlegging. Een belangrijk uitgangspunt in deze benadering is dat alle beheermaatregelen alle functies beïnvloeden. Daarom is het ook van belang om het bos in samenhang te bekijken en in één werkgang bijvoorbeeld niet alleen te focussen op verjonging, maar het hele plaatje te zien. Van het kronendak tot de kruidlaag, de tweede boomlaag en belangrijke natuurelementen. Anders mis je de kansen van een ander onderdeel. Vervolgens kies je voor beheermaatregelen die al deze aspecten in het bosbeheer zoveel mogelijk samen laten komen.

Waar let je op bij bostracken?

Bostracken bestaat uit allerlei onderdelen. Denk daarbij aan:

• Selectie van structuren die belangrijk zijn voor de biodiversiteit (zoals roofvogelnesten, waardevolle aftakelende bomen, dassenburchten, holen en bijzondere vegetatie, zoals kruiden);
• Aanwijzen verouderingseilanden, habitatbomen en -boomgroepen;
• Vastleggen van dunningspaden;
• Aanwijzen van toekomstbomen voor de vele functies;
• Selecteren van potentieel waardevolle bomen in de onderetage;
• Selecteren in de natuurlijke verjonging en het stimuleren ervan;
• Plekken voor aanplant vastleggen rekening houdend met beschikbare licht, gewenste variatie/menging, bodemsituatie en omringende beplanting;
• Blessen, rekening houdend met de lichtbehoefte van de gemaakte selecties.

Dit type boomgericht beheer vraagt een ervaren en kundige bosbeheerder die zijn bos ‘leest’. Die begrijpt welke potentie aanwezig is, waar deze een stimulans nodig heeft en welke beheermaatregelen bijdragen aan het integrale doel.

Technologie helpt de data gedetailleerd en integraal vast te leggen

Natuurlijk moeten de waardevolle elementen vooral in het bos zelf goed zichtbaar zijn, zodat men hier in het beheer zeker rekening mee houdt. Maar handige technologieën helpen wel enorm bij het vastleggen van alle data en het maken van de vertaalslag naar het gewenste beheer.

“Voorheen gebeurde de verwerking van alle bevindingen veelal achteraf op kantoor”, blikt Bart terug. ”Dankzij de huidige technologie kunnen we alle data van de inventarisatie meteen ter plaatse en zeer gedetailleerd vastleggen. Alle elementen op papier noteren is niet alleen zeer tijdrovend, het draagt ook niet automatisch bij aan de integraliteit. Het is dus belangrijk om goede instrumenten of tools te hebben en die zijn er inmiddels. Via de smartphone of een tablet kun je in het veld beschikken over een gedetailleerde kaart, onderliggende kaarten en zelfs de eerdere inventarisaties die gedaan zijn of die gelijktijdig plaatsvinden als men met meerdere mensen tegelijk in een gebied aan het bostracken is. Het systeem is gekoppeld aan GIS. Bij de Bosgroepen gebruiken we hoogwaardige en zeer nauwkeurige gps-ontvangers, waarmee je de locatie heel precies kan vastleggen. Dat is onmisbaar bij het integraal uitwerken van je beheerstrategie. Je registreert ter plekke en maakt de bosbeheerplanning als het ware in het bos, in plaats van achter het bureau. Na een rondgang kom je thuis en je bosbeheer is bij wijze van spreken integraal gepland voor de komende jaren”.

Bostracken belangrijk onderdeel van beheer en projecten

Dankzij de toegevoegde waarde van bostracken is het inmiddels een veel gebruikt instrument in het dagelijkse bosbeheer en binnen projecten. Zo ook in de Europese LIFE-projecten LIFE Resilias en LIFE Climate Forest.

LIFE Resilias
Het projectteam van LIFE Resilias werkt onder andere aan de ecosysteemaanpak van de invasieve exoot Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina). Die aanpak is heel breed. De ‘Beslisboom Amerikaanse vogelkers’ laat zien dat je afhankelijk van de doelen van de beheerder, op meerdere manieren om kunt gaan met deze boomsoort. Bostracken biedt de benodigde flexibiliteit om de verschillende doelen een plek te geven in de aanpak en helpt bij het sturen in bossamenstelling en lichtbeschikbaarheid. Van helemaal terugdringen, naar iets ruimte geven, tot het mee laten functioneren van de soort.

“Tijdens het bostracken maak je fundamentele keuzes, op basis van wat je daar ter plaatse ziet in het terrein”, vertelt Bart. “Amerikaanse vogelkers is bijvoorbeeld een lichtbehoevende soort. Kies je voor meer licht, dan stimuleer je de vogelkers. Zorg je dat er minder licht op de bosbodem kan komen, dan neemt de concurrentiekracht van de soort juist af. Inheemse soorten zoals linde, tamme kastanje en esdoorn winnen dan aan kracht en kansen. De eerste stap die je zet is de concurrerende soorten in het bos aanwezig laten zijn. Met bostracken kun je die enkele zaailingen of zaadbomen in je bossen vinden en krijg je een beter beeld van de meest geschikte plek waar je de gewenste soorten inbrengt, afhankelijk van de structuur. Je stuurt in de verjonging en tegelijk ook in de doorgroei naar het kronendak”, legt Bart uit. “Dat maakt bostracken de ideale tool om van weinig veerkrachtige bossen veerkrachtigere bossen te maken”.

LIFE Climate Forest
Ook in LIFE Climate Forest speelt bostracken een belangrijke rol. Expertmedewerker bosecologie en bosbeheer bij Bosgroep Zuid Nederland, Etiënne Thomassen, ziet het bostracken ook in dit project als een onmisbare tool.

“Het mooie van bostracken is dat het een bosbeheerder uitnodigt om te kijken naar wat er nu al is en die dingen aan te grijpen om van daaruit naar veerkrachtiger bos te werken. In LIFE Climate Forest laten we beheerders in het bos ook in de praktijk zien hoe je dat aanpakt. Hoe je met bostracken integraal kunt inventariseren wat er nodig is in het beheer om te werken aan een stabiel bosklimaat met een optimale biodiversiteit en ruimte voor de verschillende ecosysteemdiensten. In dit project doen we meer ervaring op met de methodiek en kijken we hoe we nog beter kunnen sturen zonder grootschalig in te grijpen. Zowel in het krijgen van de gewenste verjonging als bij het selecteren in de bestaande onderlaag”, legt Etiënne uit.

Meer informatie

In de handleiding Boomgericht bosbeheer in de praktijk, die werd ontwikkeld binnen het project eco2eco, is meer informatie over dit onderwerp terug te vinden. Ook interessant is dit artikel over bostracken dat in het Vakblad Natuur Bos Landschap is verschenen.

Tekst: Bosgroepen
Foto's: Bosgroepen; Havang