Kruidenrijk boeren: meer biodiversiteit, gezondere koeien
Provincie Zuid-HollandMelkveehouder Ad van Rees:
“Ons bedrijf is een melkveebedrijf, gelegen op de Donk in Brandwijk. Dat is een unieke plek in het veenweidengebied. De Donk is een zandheuvel. Wij wonen wel in het veen maar de gebouwen staan op het zand, ze liggen zes meter boven het maaiveld. Het contrast kan dus niet groter. Ik doe dit bedrijf samen met vrouw en zoon. We hebben melkkoeien: 165 volwassen dieren de jeugd. Ook houden we schapen. Alle dieren hebben ruim honderd hectare tot hun beschikking.
Wij leveren onze melk aan Zuivelfabriek De Graafstroom, een coöperatie die een melkstroom levert voor de Albert Heijn, waarbij kruidenrijke biodiversiteit extra wordt beloond. Naast een fiat vanuit agrarisch natuurbeheer wordt deze bedrijfsvoering ook gewaardeerd in de melkprijs van de zuivel. We hoeven dus niet alleen vanuit intrinsieke motivatie te werken met kruidenrijk grasland."
Kruiden in het veevoer
“Van een deel van de percelen is Staatsbosbeheer eigenaar: we gebruiken daar geen kunstmest maar vaste stalmest. Daarbuiten nemen we extra maatregelen voor meer biodiversiteit. We beheren de randen zo dat er een rijkere botanische samenstelling ontstaat. Aan beide kanten van het weiland hebben we twee meter niet bemest, die ruimte houden we vrij. Ook houden we de sloten schoon, zodat ze niet verrijkt raken met grondstoffen. Zo houden we rekening met wat kruiden wel en niet verdragen.
Die grond aan de randen raakt dus verschraald: de voedingswaarde gaat omlaag. De grassen trekken zich wat terug, er onstaan open zoden en daar komen allerlei kruiden terug. Die plantjes hadden we in eerst instantie niet overwogen als voeding voor de koeien, maar het kan prima. We bieden de kruiden nu als veevoeding aan de dieren aan."
Natuurlijke antibiotica
“Het algemene gezondheidsniveau van de veestapel hebben we zo op een hogere plank kunnen krijgen, door kruidenrijk product toe te voegen in het rantsoen. De variatie en de eigenschappen van een aantal kruiden hebben een positief effect op onze koeien. De smalle weegbree bijvoorbeeld, die een enorme opmars maakt sinds de droge zomer in 2018: deze plant werkt ontstekingsremmend, het is een natuurlijke antibiotica. Daarom hoeven we antibiotica dus niet synthetisch toe te dienen.
Brandnetel heeft ook een positief effect, maar daarvoor moet het ingekuild of gedroogd zijn; vers eten ze het niet. De brandnetels maaien we in grote massa mee als we het hooi maken en dan komt het als homeopathische verdunning in het groenvoer. Brandnetel is wel een plant die snel woekert en veel plaats inneemt – dus daar hebben we een haat-liefdeverhouding mee. Als je niet uitkijkt, dan krijgt de brandnetel een grote oppervlakte. Je moet het kort houden, door frequenter te maaien bijvoorbeeld."
Plantvariatie bij de sloot
“De slootkanten zijn afgeschuind. Op die scheiding tussen water en land vinden we allemaal overgangsplanten en -kruiden, daarom is die locatie ook zo kansrijk. De soorten daar houden van water en vochtige grond. Zo zien we daar de gele lis, wat betekent dat het goed gaat met de waterkwaliteit. Ook groeit er moerasspirea en watermunt aan de rand, indicatief voor kwelwaterkwaliteit. Verder zien we in algemene zin veel egelboterbloem, moerasvergeet-mij-nietjes, moerasrolklaver, kattenstaarten en de koekoeksbloem.
Weidevogels hebben ook een plek op ons perceel. We beschermen de nesten en jongen, ze krijgen ruimte om groot te worden. De grutto, kievit, scholekster en tureluur komen het meest voor: ‘the big four’. Daarnaast zien we ook de slobeend en de zwaluw. De zwaluwen zijn onze natuurlijke bondgenoten – die moeten als het kan de aantallen vliegen kort houden in de zomer. Ook hebben we een bijenhotel staan voor insecten: die zijn goed waarneembaar, het wordt bezocht door vliegen, muggen, hommels, vlinders en wilde bijen.
Er is tegenwoordig veel belangstelling voor kruidenrijke biodiversiteit. Je moet als boer wel secuur zijn, op die twee meter aan de rand moet je echt die bemesting achterwege laten. Als je grote machines gebruikt, is dat wel een aandachtspunt. En je moet wat geduld hebben. Op het moment dat je resultaten gaat waarnemen, dan word je als boer zelf ook enthousiast – meer bloemen en planten aan je rand betekent dat de kwaliteit van je land beter wordt."
Bodemdaling tegengaan
"Wij willen deze manier van werken voortzetten en waar mogelijk verbeteren. We zijn aangesloten bij de Groene Cirkel Kaas en Bodemdaling. We doen mee aan een proef om bodemdaling tegen te gaan door middel van drukdrainage. In de gebieden waar plasdras is in de Alblasserwaard, zetten agrariërs in het voorjaar percelen actief onder water. Het nadeel is dat we bodemdaling stimuleren: het bodemleven en de zuurstof gaan eruit en daardoor zakt de gond in. Dat is goed voor weidevogels, maar niet goed voor de bodem en bodemdaling."
"Op een perceel hebben we drains aangelegd, niet om water uit het land te halen, maar juist om het water in de zomer in het perceel te brengen. Door die drains onder druk te zetten, houden we het grondwater hoger en daardoor kan het veen nat blijven. Die proef loopt nu een jaar en wordt door kennisinstellingen gemonitord. Die techniek zou ons ook in het voorjaar kunnen helpen om geschikt land voor weidevogels aan te bieden: land dat in het voorjaar door de vochtige bodem niet te hard wordt, zodat bijvoorbeeld grutto's en kieviten makkelijker aan hun voedsel kunnen komen."
Meer over de Groene Cirkel Kaas en Bodemdaling in dit filmpje:
Groene Cirkel Kaas en Bodemdaling (bron: provincie Zuid-Holland)
Tekst: Violet van Houwelingen, provincie Zuid-Holland
Foto's: Robert Ketelaar; Kees Mostert; Arjan van Rees
Film: provincie Zuid-Holland