Boomwurger gevonden in Lauwersmeergebied

Boomwurger

Boomwurger (Celastrus orbiculatus) doet zijn naam eer aan. Deze houtige klimplant, die behoort tot de Kardinaalsmutsfamilie (Celastraceae), windt zich om de stam en de takken van bomen. De stengels kunnen tot drie meter per jaar in de lengte groeien en de plant kan makkelijk tot twaalf meter hoog in bomen klimmen. Het is een houtige plant. Door de diktegroei worden de vaten in de bast van de 'gastheer' afgeknepen. Dit belemmert het transport van voedingsstoffen in de boom wat zijn groei remt en waardoor hij zelfs geheel of gedeeltelijk af kan sterven. Door het extra bladoppervlak van de Boomwurger bovenin de kroon, vangen de bomen meer wind. Bij harde wind waaien bomen, die door 'wurging' toch al verzwakt zijn, eerder om. Niet-klimmende stengels van de Boomwurger zijn in de ondergroei van bossen dominant aanwezig. Ze verdringen inheemse soorten en belemmeren de natuurlijke bosverjonging.

Sierplant

Boomwurger is rond 1860 voor het eerst in Europa in botanische tuinen aangeplant. Vanwege de kleurige bessen in de nazomer en de fraaie herfstkleuren is de soort als sierplant in veel landen in de handel. Verwilderingen komen in Europa sinds 1980 in toenemende mate voor. Aanvankelijk betroffen het vooral verwilderingen in stedelijke omgeving, maar de soort vestigt zich nu ook steeds meer in natuurgebieden. Naast het dumpen van tuinafval, spelen vogels die op de bessen foerageren, met name spreeuwen, een belangrijke rol bij de verspreiding. Boomwurger is een tweehuizige plant: de afzonderlijke planten brengen alleen mannelijke, of alleen vrouwelijke bloemen voort. De recente toename in verwilderingen wordt mogelijk veroorzaakt door het in de handel komen van verschillende zowel mannelijke als vrouwelijke cultivars, en het verkoopadvies om zowel mannelijke als vrouwelijke exemplaren naast elkaar aan te planten om verzekerd te zijn van zo veel mogelijk kleurrijke bessen.

Invasief

Rond 1860 is de plant ook in Noord-Amerika ingevoerd als sierplant en erosiebestrijder. Inmiddels heeft de soort zich daar verspreid over alle oostelijke staten van de Verenigde Staten en Canada. Vanwege de schade aan de biodiversiteit, met name in rivierbegeleidende bossen, wordt de soort daar beschouwd als een invasieve exoot (zie film op YouTube). In de Verenigde Staten treedt ook hybridisatie op met de daar inheemse Celastrus scandens. Deze soort wordt ook in Nederland als sierplant verkocht. Beide soorten zijn uit elkaar te houden met behulp van deze factsheet (pdf: 757 KB).

Vondst in Lauwersmeer

Deze zomer vonden vrijwilliger Richard ter Veen en boswachter Dirk Dijkshoorn in een afgelegen en ontoegankelijke deel van het Lauwersmeergebied een exemplaar van een voor hen onbekende klimplant. De plant groeide in een wilgenbos met ondergroei van Braam en Grote brandnetel. Gezien de hoogte en het aantal jaarringen moest de plant al minstens tien jaar oud zijn. Na voorlopige determinatie op grond van foto’s kon aan de hand van naar de NVWA opgestuurd materiaal vastgesteld worden dat het hier inderdaad een Boomwurger betrof. Vanwege de ontoegankelijkheid van de groeiplaats is het vrijwel zeker dat de soort hier door vogels is aangevoerd. Het Lauwersmeer wordt druk bezocht door overwinterende en doortrekkende spreeuwen.

Snelle herkenning en bestrijding belangrijk

Op verzoek van de NVWA is het exemplaar verwijderd. De plant is op drie meter hoogte afgezaagd en alles eronder, inclusief de wortels, is zo goed mogelijk verwijderd. Voor zover kon worden nagegaan waren er geen vruchten gevormd. De achtergebleven stukken in de boom zullen uitdrogen en vervolgens afsterven. Komende zomer wordt de groeiplaats weer bezocht om te kijken of er geen worteluitlopers zijn achtergebleven die weer uit kunnen lopen. Snelle herkenning en verwijdering van Boomwurger is belangrijk om verdere verspreiding van deze potentieel invasieve soort zoveel mogelijk te voorkomen. Het is nu de derde keer dat verwildering van Boomwurger in Nederland is geconstateerd, maar de eerste keer dat de soort zich spontaan in een Natura 2000 gebied heeft gevestigd.

Waarnemingen van verwilderde exemplaren Boomwurger kunnen doorgegeven worden via Verspreidingsatlas.nl en Waarneming.nl. Let daarbij vooral op de aanwezigheid van vruchten en geef het door als je vruchten ziet. De vruchten van de Boomwurger blijven tot ver in de herfst aan de plant zitten. Meer informatie over de Boomwurger in Europa is te lezen in de risicoanalyse (pfd: 2,6 MB) van het Nederlands Expertise Centrum Exoten (NEC-E).

Tekst: Leonie Tijsma & Ruud Beringen, FLORON; Dirk Dijkshoorn, Staatsbosbeheer; Johan van Valkenburg & Jenneke Leferink, NVWA
Foto's: A. Purcel, Wikimedia Commons (leadfoto: woekerende Boomwurger in Polen); Dirk Dijkshoorn; Wikimedia Commons, publiek domein