Ook droogte is een natuurlijk proces

Dit doet niets af aan het feit dat ontwatering door sloten en beregening geen onderdeel is van dit natuurlijke proces en de droogte op sommige locaties erger maakt dan nodig zou zijn. Aanvullen van natuurlijke grondwaterstanden door anders om te gaan met het regenwater dat valt, zal de onnatuurlijke component dempen en het natuurlijke proces beter tot zijn recht laten komen. Door de langdurige droogte in 2018, zijn op tal van plekken planten niet alleen bovengronds verdord, maar volledig afgestorven. Dit bleek vooral het geval bij grassen op een zandige bodem. Bodems die normaal toch wel vochtig bleven, verdroogden nu diep. Met het lokaal verdwijnen van de dominante grassen, verscheen er dit jaar een weelde aan bloemen op de opengevallen plekken. Op de éne plek, zoals op Kuipersveer in de Hoeksche Waard, verschenen zeeën van madeliefjes, opgevolgd door evenzovele slibbladige ooievaarsbekken en speerdistels. Op de andere plek, zoals in natuurgebied de Maashorst, verschenen in eerste instantie veel akkerviooltjes, driekleurige viooltjes, tormentil, dwergviltkruid, muizenoortje en mannetjesereprijs; en wat later in het seizoen onder andere schapenzuring, klein streepzaad, sint-janskruid en duizendblad. Op sommige plekken waar het gras volledig is afgestorven, hebben bloemen de begroeiing in één jaar tijd geheel overgenomen. En dat op plekken waar grassen tot voor kort overduidelijk domineerden.

Tweede droge jaar op rij

In de Maashorst is goed te zien dat dit effect plaatselijk optreedt. Op de ene plek zijn de grassen dus verdreven door de bloemen, maar even verderop is de vegetatie zoals zij in andere jaren ook was. Op weer andere plekken is een mozaïek van grassen en kruiden ontstaan. Wellicht is het grondwater daar minder diep weggezakt. Hoe belangrijk de rol van water is, wordt door dit tweede droge jaar duidelijk. Een deel van de nieuwe kruidenrijkdom op de Maashorst is alweer verdroogd. Hopelijk hebben de meeste planten wel succesvol zaden kunnen maken. Inmiddels heeft het alweer geregend. Dat betekent dat er opnieuw een nieuwe golf kruiden gaat groeien en bloeien. Voor veel grassen komt de regen echter te laat. Zij moeten deze gebieden van elders opnieuw koloniseren.

Grazers hebben het zwaar

Wat prachtig lijkt voor bloemen en insecten, pakt voor de runderen, paarden en wisenten op de Maashorst minder goed uit. Niet alleen de droogte zelf, maar ook de verschuiving van gras naar kruiden heeft gevolgen voor de grote grazers die er leven. Deze eten immers vooral gras en dat is er nu veel minder. Gelukkig is er in de Maashorst ook veel bos: juist in droge tijden biedt dat een goed alternatief. Schors, twijgen en blaadjes zijn voor grote grazers heel goed te eten. Daarnaast is in de schaduw van het bos het gras nog wel mals en groen, doordat er in het bos veel minder zonlicht op de bodem valt en de bodem dus minder snel uitdroogt. Daarom eten de dieren nu geregeld in het bos.

Minder voedselaanbod, dus minder kalfjes

In het bos staat vaak pijpenstrootje, een tamelijk voedselarm gras. Alles bij elkaar is er dus veel minder te eten voor de grote grazers dan in een gemiddeld jaar. Dat betekent ook dat de conditie van de dieren wat minder is dan anders, en er vermoedelijk ook minder wisentkalfjes geboren worden dan in de voorgaande jaren. Na twee jaar met zeer veel kalfjes, zijn er dit jaar nog geen geboren. Een mooi voorbeeld van hoe dieren zich aanpassen als er een of meer jaren zijn met minder voedsel. Wisentkoeien worden in een moeilijke periode, zoals bij droogte, minder snel drachtig. Voordeel daarvan is dat hun moedermelk beschikbaar blijft voor hun kalveren van het vorige jaar. Zij hebben daardoor meer overlevingskansen als het voedselaanbod door de droge periode daalt, en groeien toch voorspoedig en gezond op. Dat is beter dan het risico op twee keer matig gevoed en een zwak nageslacht. Overigens houdt de beheerder in de Maashorst goed toezicht op de kuddes en grijpt in als dat nodig is. Bijvoorbeeld als er echt te weinig te eten is, of als het drinkwater op dreigt te raken. Van nature zouden de wisenten, exmoor pony’s en taurossen in tijden van droogte immers naar lager gelegen, nattere gebieden trekken op zoek naar goed voedsel en drinkwater. Die mogelijkheid is er echter niet op de Maashorst.

Droogte als natuurlijk proces

Eb en vloed, rivieroverstromingen en veenvorming, storm en ijsgang, waren de natuurlijke processen die de grote lijnen van het Nederlandse landschap in de laatste tienduizend jaar vormden. De begroeiing volgde, bijgestuurd door begrazing en predatie. Aan het rijtje kan nu ook droogte worden toegevoegd als landschapsvormend natuurlijk proces. We zullen er nog vaak mee te maken krijgen.

Tekst en foto's: Leo Linnartz, ARK Natuurontwikkeling