Dunschaal blijkt een al heel lang aanwezige exoot

In Nederland leven vier vertegenwoordigers van het geslacht der dunschalen (Abra). De Glanzende dunschaal (Abra nitida) komt verder van de kust voor, onder meer op de Oestergronden en het Friese Front in het noordelijke deel van ons Noordzeegebied. Eind jaren 80 begon de naam Abra nitida op te duiken in meerdere rapportages uit het Deltagebied. Vooral in het Veerse Meer en het Grevelingenmeer bleken populaties te leven van een tweekleppige die sterk overeenkwam met de exemplaren uit de diepere Noordzee. In de Ecologische Atlas in 2013 is dit overgenomen en werden alle meldingen uit het Deltagebied tot de Glanzende dunschaal gerekend.

Recent onderzoek heeft aangetoond dat de in ondiep water levende individuen in de Delta niet behoren tot de Glanzende dunschaal maar dat het gaat om de uit Japan en omstreken bekende exoot Theora lubrica. In een onlangs gepubliceerd artikel van Marco Faasse, Ton van Haaren en collega's in het wetenschappelijk tijdschrift Basteria 83(1-3) van de Nederlandse Malacologische Vereniging werd deze ontdekking gepubliceerd en nader toegelicht en werd Vensterglasschelp als Nederlandse naam geïntroduceerd: naar de flinterdunne, doorschijnende schelpkleppen.

Voorkomen en geschiedenis

De Vensterglasschelp leeft in zacht sediment tot diepten van zo’n honderd meter. Het oorspronkelijke leefgebied omvat de Aziatische oostkust vanaf Japan tot Indonesië. Al lang geleden is de soort elders geïntroduceerd: Australië (1958) en Californië (1968). Vanaf 2001 werden bovendien exemplaren ontdekt in Europese havens en baaien (Italië 2001; Israël 2006; Spanje 2010; Engeland 2018). Omdat de schelp veel lijkt op die van de inheemse Glanzende dunschaal, onderzochten Faasse en zijn collega's materiaal uit de sterk brakke wateren opnieuw. In 2018 werd ook gezocht naar vers materiaal in het Grevelingenmeer en de Oosterschelde. Hieruit bleek dat de Vensterglasschelp zeker al sinds 2003 in Nederland voorkomt. Naar verwachting gaan ook oudere waarnemingen uit het Deltagebied (eind jaren 80) over deze exoot. Met zekerheid zijn nu exemplaren bekend uit het kanaal door Walcheren, de Oosterschelde, het Grevelingenmeer en het Veerse meer. Daarnaast is er een waarneming uit 2002 (als Abra nitida) uit het Noordzeekanaal.

Herkenning

De Vensterglasschelp is relatief eenvoudig te herkennen. In tegenstelling tot de Glanzende dunschaal uit de Noordzee zit aan de binnenzijde van de schelp een duidelijke schuinverlopende, dwarsgeplaatste ribbel; deze is vanwege de dunne schelp ook vanaf de buitenzijde zichtbaar.

Impact

Theora lubrica vertoont alle kenmerken van een invasieve exoot. Ze is niet gevoelig voor verontreiniging en lage zuurstofgehaltes, kent een snelle voortplanting en een korte generatietijd. In het Grevelingenmeer komen de dieren voor tussen andere exoten, zoals de tweekleppige Mulinia lateralis en de borstelwormen Euchone limnicola en Pseudopolydora paucibranchiata. Elders wordt Theora soms beschouwd als een van de ergste invasieve soorten. Aangezien het dier – naar nu blijkt – al lang onopgemerkt in het Deltagebied voorkwam en er geen sterke impact van de 'Glanzende dunschaal' is opgetekend, zou het bij ons kunnen meevallen.

Tekst en tekening: Ton van Haaren, Stichting ANEMOON en Nederlandse Malacologische Vereniging
Foto: Marion Haarsma, Stichting ANEMOON (leadfoto: Vensterglasschelp)