Citizen science steeds belangrijker voor vogelonderzoek

Wetenschap is niet meer alleen iets voor academici. Steeds vaker is er een rol weggelegd voor het grote publiek. Zo doen natuurliefhebbers (soms onbewust) mee als dataverzamelaars: met name mensen die lijstjes bijhouden van dieren die zij thuis, in het park of tijdens een wandeling zien. Vogelaars staan bekend om het maken van dergelijke lijstjes, en wetenschappers zijn zich gaan realiseren dat deze lijstjes uiterst waardevolle informatie kunnen bieden voor het monitoren van populaties. Initiatieven als eBird en Euro Bird Portal gebruiken de checklists nu voor het monitoren van populatietrends en het volgen van migraties. Deze bijdrage van het publiek aan wetenschappelijk onderzoek noemen we citizen science: oftewel burgerwetenschap.

Natuurorganisaties als belangrijke schakel

Citizen science bestaat al sinds het begin van de vorige eeuw. In Noord-Amerika werd bijvoorbeeld in 1900 al begonnen met de ‘Christmas Bird Count’. Deze jaarlijkse telling levert belangrijke informatie op over vogeltrends in Noord-Amerika. Tegenwoordig worden er diverse vergelijkbare initiatieven georganiseerd met als doel het stimuleren van citizen science. Een voorbeeld hiervan is de jaarlijkse tuinvogeltelling die wordt georganiseerd in onder andere het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland en uiteraard Nederland, waar zelfs een jaarrondvariant met een grote deelname bestaat. Een nog groter initiatief, de Global Bird Count, daagt mensen over de hele wereld uit om zoveel mogelijk vogels waar te nemen in slechts één dag. Op 5 mei 2018 gaven 30.443 deelnemers 7.026 soorten door aan eBird. Maar er zijn tegenwoordig tal van andere manieren om betrokken te raken bij citizen science, zoals het langlopende Serengeti Snapshot project waarbij vrijwilligers miljoenen foto’s uit cameravallen classificeren. Het werven van vrijwilligers en het bereiken van een breed publiek kan een uitdaging zijn. Verenigingen en natuurbeschermingsorganisaties zijn daarbij vaak een belangrijke schakel tussen onderzoekers en deelnemers aan citizen scienceprojecten.

Standaardisatie

Om citizen science data voor wetenschappelijk onderzoek te gebruiken, staan onderzoekers voor een aantal uitdagingen. Het is bijvoorbeeld weleens moeilijk om gegevens over verschillende jaren of tussen verschillende gebieden te vergelijken. Zo werden er in het eerste jaar van de eerdergenoemde Christmas Bird Count ongeveer 90 soorten waargenomen door 27 vogelaars. In de telling van 2017-2018 daarentegen, bestond het deelnemersaantal uit maar liefst 65.000 vogelaars. Alleen al in de staat Texas werden toen 379 soorten geteld. Het is belangrijk dat onderzoekers controle uitoefenen over zo’n grotendeels vrije vorm van gegevensverzameling. Zonder aandacht te besteden aan factoren als het aantal deelnemers, de ervaring van de vrijwilligers, de uren doorgebracht in het veld of de afgelegde afstanden, kan het lijken alsof er een hogere biodiversiteit in de steden is dan in de afgelegen natuurgebieden, simpelweg omdat er in de steden meer mensen zijn die hun waarnemingen doorgeven. Door gegevens op een gestandaardiseerde manier te verzamelen, zijn ze betrouwbaarder en beter inzetbaar.

Scholeksters als voorbeeld

Ondanks deze uitdagingen, kunnen onderzoekers met deze gegevens belangrijke inzichten krijgen. Recent onderzoek laat zien hoe citizen science essentieel is voor het in beeld brengen van de migratiepatronen van de scholekster, een soort die wordt bestudeerd om de overlevingscijfers per seizoen in verschillende regio's te schatten. Sovon Vogelonderzoek Nederland en Vogelbescherming Nederland lanceerden een citizen science project in 2008, het Jaar van de Scholekster. Destijds was één van de doelen om het aantal gebieden waar scholeksters worden gekleurringd te vergroten. Scholeksters met kleurringen zijn individueel herkenbaar, waardoor onderzoekers de verplaatsing en overleving van deze vogels kunnen monitoren. Langs de kust waren er al enkele projecten om de vogels te ringen. Maar voor het project waren meerdere locaties nodig, zowel aan de kust als in het binnenland. Om de grootte van deze gebieden te bestrijken waren vrijwilligers nodig. In 2008 wisten onderzoekers zestien nieuwe onderzoeksgebieden op te zetten waar ringers de benodigde training ondergingen voor het vangen en kleurringen van broedende scholeksters. Het project loopt inmiddels elf jaar. Er zijn nu ruim 40 actieve ringgroepen die meer dan 15.000 scholeksters hebben geringd. Van deze gekleurringde vogels zijn bijna 212.000 waarnemingen doorgegeven. Die leveren cruciale informatie op over de menselijke impact op de populatie.

Uitdagingen

Er is een groeiend aantal mogelijkheden om deel te nemen aan ‘burgerwetenschap’, met name door de komst van internet en smartphones. Een bijkomend voordeel van citizen science is dat het de band tussen mens en natuur versterkt. In een verstedelijkte wereld waarin we voor veel milieu-uitdagingen staan, wordt die band steeds belangrijker. Ook zouden we moeten nadenken over hoe citizen scienceprojecten in scholen kunnen worden ontwikkeld om de connectie tussen mens en natuur al op jonge leeftijd te bevorderen.

Meedoen

• Heb je een geringde scholekster gezien? Geef de informatie door via www.wadertrack.nl.
• Meer weten over hoe je kunt deelnemen aan een citizen scienceproject over vogels? Op www.sovon.nl/nl/vogelstellen vind je allerlei telprojecten waar je vrij gemakkelijk bij kunt aanhaken, zoals de Jaarrond Tuintelling, Jaar van de Huiszwaluw en de LiveAtlas.
• Op NatureToday komen uiteraard heel vaak mogelijkheden om mee te doen aan allerlei andere projecten voorbij.

Dit bericht is een bewerkte versie van het bericht van Andrew Allen op OUPblog. Andrew is postdoc-onderzoeker aan het Scholeksterproject van de Radboud Universiteit, NIOO-KNAW en Sovon Vogelonderzoek Nederland.

Bewerking oorspronkelijke tekst: Albert de Jong en Eveline van der Jagt, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Afbeeldingen: Tom Voortman (leadfoto: vijf scholeksters met kleurringen); Bruno Ens