Rampscenario beekvissen voltrekt zich
Stichting RAVONHet is waarschijnlijk niemand ontgaan, de aanhoudende droogte en hoge temperaturen. Dit houdt ook de komende weken nog aan. Niet alleen boeren en drinkwaterbedrijven hebben het zwaar om aan voldoende water te komen, ook veel beken zijn gestopt met stromen en het waterpeil zakt snel. Vissen vluchten naar de laatste poeltjes water en sterven als deze indrogen. Op de zandgronden zijn verschillende beken al volledig drooggevallen en hebben de vispopulaties het niet overleefd. Op langere termijn kunnen beken weer opnieuw door algemene en trekkende soorten worden bevolkt vanaf benedenstrooms. Wij maken ons op dit moment grote zorgen over kwetsbare populaties van de kritische en beschermde soorten die alleen lokaal voorkomen. Hierbij is de kans op herbevolking na droogval van het leefgebied in bovenlopen van beken gering. De meest kwetsbare vissoorten in beken die opgenomen zijn op de Rode Lijst (RL) en beschermd via Wet Natuurbescherming (WNB) en/of Habitatrichtlijn (HR), zijn:
- Beekprik (RL: Bedreigd, beschermd volgens WNB/HR)
- Beekdonderpad (RL: Gevoelig, beschermd volgens WNB/HR)
- Rivierdonderpad (RL: Kwetsbaar, beschermd volgens HR)
- Elrits (RL: Bedreigd, beschermd volgens WNB)
Op verschillende locaties in Nederland is de situatie zeer ernstig te noemen en dreigen volledige populaties verloren te gaan. In het veld troffen we in een vrijwel geheel drooggevallen beek stervende beekprikken, rivierdonderpadden en elritsen aan.
Over de actuele noodsituatie is contact opgenomen met de crisisteams van de betrokken waterschappen. Direct handelen is noodzakelijk om deze Europees en landelijk beschermde soorten in de daarvoor aangewezen Natura 2000-gebieden te behouden. Hoewel er een beperkt aantal handelingsperspectieven is, kunnen om het uitsterven van populaties te voorkomen de volgende adviezen opgevolgd worden:
- Voorkom oppervlaktewateronttrekking nabij de beek en handhaaf streng op het ingestelde verbod
- Kijk naar mogelijkheden om droogval tegen te gaan, bijvoorbeeld door een verbod op grondwateronttrekking in de nabijgelegen regio
- Gebruik zo nodig bovenstrooms grondwater om de beek watervoerend te houden op de meest kritische locaties.
- Kijk in uiterste nood of de kritische soorten tijdelijk kunnen worden weggevangen, verplaatst naar benedenstrooms geschikt leefgebied of dat deze tijdelijk worden opgeslagen zodat de lokale genetische populatiesamenstelling behouden blijft
Huidige situatie (18 juli 2018) in één van de getroffen beken waar de populatie van beekprik, elrits, rivierdonderpad en andere soorten dreigt te verdwijnen (waarschuwing: schokkende beelden) (Bron: Arthur de Bruin)
Tijdens deze droogte blijkt ook dat de huidige inrichting van beken en omgang met de watervoorziening niet toekomstbestendig is. Dit jaar overtreft mogelijk de recorddroogte van 1976 en de verwachting van het KNMI is dat door de klimaatverandering dergelijke droge en warme periodes vaker gaan voorkomen. Het wordt daarom hoog tijd om kritisch te kijken naar de waterhuishouding van beken. Van nature kronkelen beken veel meer door het landschap, is er een ruime variatie aan bodemdieptes, en is er in hogere mate beschaduwing door bomen. Met een natuurlijkere inrichting wordt water langer vastgehouden en treedt er minder verdamping op. Gebieden worden daardoor minder verdrogingsgevoelig, dat is ook gunstig voor de landbouw. Nu wordt de verdroging ook nog eens versterkt door de toegenomen onttrekking van grond- en oppervlaktewater in drogere periodes.
Tekst: Martijn Schiphouwer & Arthur de Bruin, RAVON
Foto's en film: Arthur de Bruin