Impuls voor ecologisch bermbeheer in Drenthe

Bermen hebben een belangrijke functie in het buitengebied. In steeds intensiever gebruikte agrarische landschappen neemt hun belang als leefgebied, en verbinding tussen leefgebieden voor planten en dieren alleen maar toe. Michiel Verhofstad, ecoloog bij FLORON, illustreerde dit op het symposium aan de hand van voorbeelden uit de Drentse wegbermflora. Soorten als blauwe knoop (-61%) en echte guldenroede (-54%) nemen hand over hand af, terwijl raapzaad (+880%) en late guldenroede (+230%) een enorme vlucht vooruit maken. Deze dynamiek toont dat de karakteristieke, schrale bermvegetaties plaatsmaken voor voedselrijke bermvegetaties die overal in Nederland voorkomen. De Drentse eigenheid van wegbermen is daarmee rap aan het verdwijnen.

Hoogeveen: orchideeën vertellen het verhaal

De gemeente Hoogeveen, op het symposium uitgeroepen tot beste Drentse bermbeheerder, maakte inzichtelijk welke keuzes op beleidsniveau kunnen leiden tot goed ecologisch bermbeheer. "Dat begint bij kennis van zaken en betrokkenheid bij zowel de aannemer als de toezichthouder", aldus Allinda Rutgers van de gemeente Hoogeveen. Van de 80 hectare wegberm die de gemeente in beheer heeft, wordt 79,5 hectare gemaaid en afgevoerd, en slechts 0,5 hectare geklepeld. Bij ingrepen in de berm kiest de gemeente soms voor het doormengen van de toplaag van de bodem met schraal zand. Dit leidt tot een tijdwinst van zo’n tien jaar verschralingsbeheer. Cruciaal voor succesvol ecologisch bermbeheer zijn de monitoring van de effecten op flora en fauna, en de afstemming van werkzaamheden met andere overheden zoals het waterschap. Hoogeveen kiest orchideeën als icoonsoorten voor goed bermbeheer. “De komst van planten als welriekende nachtorchis en moeraswespenorchis vertelt ons dat we op de goede weg zijn”, aldus Rutgers. Uit het betoog van Rutgers bleek dat vrijwilligers van cruciaal belang zijn bij het jaarlijks monitoren van doelsoorten zoals orchideeën.

Samenhang met landschapselementen

"Er valt veel natuurwinst te behalen wanneer bermen in samenhang met andere landschapselementen gezien en beheerd worden", betoogde Stefan Pronk van Landschapsbeheer Drenthe. Hij gaf aansprekende voorbeelden van betrokkenheid van bewoners bij bermen. Juist dit enthousiasme bij burgers is een belangrijke motor voor verandering van het groenbeleid bij gemeenten en waterschappen. Ruim tweederde van de meer dan honderd aanwezigen op het symposium gaf dan ook aan dat die betrokkenheid bij natuur en landschap in de buurt een belangrijke drijfveer was om het symposium bij te wonen. Overheden doen er goed aan dit potentieel te gebruiken.

Randvoorwaarden voor goed bermbeheer

Waar moet ecologisch bermbeheer in de praktijk aan voldoen? Op die vraag gaf Anthonie Stip van De Vlinderstichting een aantal richtlijnen mee.

1. Doel: meer streekeigen flora en fauna. Allereerst is een goed omschreven doel belangrijk, bijvoorbeeld het bevorderen van flora en fauna passend bij de regio. Ecologisch bermbeheer is daarvoor een middel; geen doel op zich.
2. Maai gefaseerd en laat bij elke maaibeurt minimaal 15 procent van het oppervlak staan. Dit biedt dekking, voedsel en voortplantingshabitat voor insecten; en geeft kruiden de kans om langer te bloeien. Ook na de laatste maaibeurt dient minstens 15 procent ongemaaid de winter in te gaan.
3. Gebruik flexibele maaimomenten. Het tijdstip van maaien wordt bepaald door de vegetatie. Uitgangspunt zijn een of meerdere kenmerkende en makkelijk herkenbare plantensoorten, zoals het zandblauwtje of de margriet. Het moment dat minstens 50 procent van die planten in een berm is uitgebloeid, is het moment om te maaien. Er wordt zo beter omgegaan met variatie tussen jaren en seizoenen.
4. Monitor de effecten op flora en fauna. Om te kunnen leren of het gevoerde beheer zinvol en succesvol is, behoort de monitoring van de effecten tot een van de belangrijkste aspecten van het bermbeheer. Typische of iconische planten- en diersoorten kunnen vertellen of een beheerder op de goede weg is met zijn beheer. De nectarindex van het project ‘Mijn berm bloeit!’ kan voor beleidsmakers en aannemers een interessante tool zijn om de effecten van gevoerd beheer te volgen.
5. Stem af met andere terreineigenaren. Langs diverse wegbermen loopt bijvoorbeeld een watergang die door waterschappen onderhouden wordt. Afstemming tussen het beheer van de berm en de watergang kan veel ecologische winst opleveren. Hetzelfde geldt voor het beheer van landschapselementen als houtwallen en singels.
6. Communiceer met streekbewoners. Veel bewoners van Drenthe kijken nog vreemd aan tegen ecologisch beheer van bermen. Een nette berm is naar hun idee een berm met kort gras. Daarom is het van groot belang om te wijzen op de enorme waarde van bermen voor onze natuur, en op de grote mate van variatie aan bloemen en dieren die in bermen voorkomen. Houd rekening met de mening van omwonenden door al te ruige vegetaties vroegtijdig te maaien, om zo draagvlak voor ecologisch beheer niet te torpederen.

De komende tijd werken overheden en maatschappelijke organisaties, onder aanvoering van de Provincie Drenthe, aan een verdere impuls voor biodiversiteit in het agrarisch gebied. Aanleiding is de in provinciale staten van Drenthe unaniem aangenomen motie Boerenlandvlinders. Deze beoogt een stevig herstel van de biodiversiteit op het Drentse platteland. Goed bermbeheer maakt daar een belangrijk onderdeel van uit.

De presentaties van het symposium Drents bermbeheer van 17 november 2017 zijn te vinden op de website van Heel Drenthe Zoemt.

Tekst: Anthonie Stip, De Vlinderstichting
Foto’s: Hans Dekker