Wulpen en grutto’s in de problemen

De Numeniini is een onderfamilie van de familie van de snippen en strandlopers, waartoe onder andere alle soorten wulpen en grutto’s behoren, maar ook de Bartrams ruiter uit Amerika. Onze vertrouwde wulp, regenwulp, grutto en rosse grutto vallen eronder. Het zijn over het algemeen grote steltlopers, die wijdverspreid over de wereld voorkomen. Ze broeden op het noordelijk halfrond op graslanden en toendra’s om na de broedtijd naar allerlei typen wetlands te trekken, vaak naar de kust en soms naar de meest afgelegen gebieden van het zuidelijk halfrond. Er zitten extreme-langeafstandstrekkers bij, zoals de rosse grutto. Die is zelfs wereldrecordhouder van de langste non-stop trekvlucht. Uit onderzoek met satellietzenders is gebleken dat rosse grutto’s uit de broedgebieden van Alaska in één keer naar Nieuw-Zeeland trekken. Een reis van 11.000 kilometer, waar ze acht dagen over doen!

Meest bedreigde vogels ter wereld?

Wellicht komt het doordat ze zo wijdverspreid voorkomen, en vaak nog steeds in grote groepen, dat deze onderfamilie toch een beetje over het hoofd is gezien door natuurbeschermers. Want uit een recente studie blijkt dat deze groep tot de meest bedreigde vogels van onze planeet behoort. De studie, die in samenwerking tussen de Royal Society for Protection of Birds (RSPB), de British Trust for Ornithology (BTO) en de International Wader Study Group (ISWG) tot stand is gekomen, is gepubliceerd in het tijdschrift Bird Conservation International. Belangrijk onderdeel ervan is het deskundigenoordeel, van meer dan honderd experts, over de bedreigingen op de trekwegen van alle soorten wulpen en grutto’s. Hun conclusie: zeven van de dertien soorten zijn bedreigd met uitsterven. Dit is meer dan de helft.

Dunbekwulp en Eskimowulp waarschijnlijk uitgestorven

Twee soorten wulpen zijn waarschijnlijk al uitgestorven: de dunbekwulp en de Eskimowulp. De dunbekwulp is voor het laatst met zekerheid gezien in 1995. Ooit trokken redelijke aantallen van deze soort van zijn broedgebieden in Siberië naar het Middellandse Zeegebied en vice versa. In Nederland kwam de dunbekwulp vroeger als dwaalgast voor, met toch nog negen gevallen; wellicht is de soort ooit een regelmatige wintergast geweest. De laatste dunbekwulp in ons land werd op 23 januari 1947 op het wad bij Wieringen dood gevonden. De Eskimowulp trok vroeger met miljoenen exemplaren van de broedgebieden in Canada naar de overwinteringsgebieden in Zuid-Amerika. Hij is voor het laatst waargenomen in 1963. Het verhaal rondom de Eskimowulp lijkt sterk op dat van de trekduif, dat veel bekender is. Door habitatverlies in de Rocky Mountains, waardoor belangrijke pleisterplaatsen verdwenen, maar vooral door overbejaging, is ook deze soort vermoedelijk verdwenen van de aardbol. Vermoedelijk, want het is niet uit te sluiten dat heel misschien de Eskimowulp toch nog overleeft in minuscuul aantal, ergens in een verborgen hoek van de uitgestrekte Canadese wildernis. Hoewel nog steeds gezocht wordt naar zowel dunbek- als Eskimowulp, drukt het artikel in Bird Conservation International ons met de neus op de feiten. We moeten dringend ook aandacht besteden aan de benarde situatie waarin de soorten wulpen en grutto’s zich bevinden die nog niét zijn uitgestorven.

Grootste bedreigingen van wulpen en grutto’s

Over het algemeen zijn de grootste bedreigingen van wulpen en grutto’s het verlies of de aftakeling van getijdengebieden. Veel soorten zijn buiten de broedtijd afhankelijk van getijdengebieden, waar ze overwinteren en moeten bijtanken voor de trek. Hoewel deze bedreigingen in Amerika en langs de Oost-Atlantische trekroute evident zijn, zijn de problemen het grootst in Azië.

Nergens ter wereld worden de kusten zo snel ontwikkeld als in Azië. Zo is bijvoorbeeld de oppervlakte wad in de Gele Zee sinds de jaren tachtig met een kwart afgenomen. De rest is in deplorabele toestand, waardoor maar liefst 27 soorten watervogels die afhankelijk zijn van de Gele Zee voor hun pitstop tijdens de trek, in hun voorbestaan worden bedreigd. De Nederlandse onderzoeker Theunis Piersma vraagt onvermoeibaar aandacht voor deze treurige toestand.

Eén van de bedreigde soorten is de Siberische wulp, die de grootste kans van de nu levende wulpensoorten loopt om de trieste weg op te gaan van de dunbekwulp en de Eskimowulp. De weg naar uitsterven. Door het verlies van getijdengebieden in Azië, maar ook door illegale jacht en overbejaging, is de Oost-Aziatische en Austraal-Aziatische trekweg een van de gevaarlijkste trekroutes voor trekvogels in de wereld. Om die reden zijn BirdLife Australië en de Australische regering nu bezig met het maken van een beschermingsplan voor de Siberische wulp.

De problemen in Europa en Noord-Amerika

In Europa en Noord-Amerika zijn de problemen voor de wulpen en grutto’s het grootst in de broedgebieden. Veranderend grondgebruik, vooral in de landbouw en bosbouw, speelt de soorten hier parten, net als toegenomen predatie door onder andere vos en kraaien. Dit is vooral een probleem in Groot-Brittannië, dat samen met Finland en Rusland de bulk van de wereldpopulatie van de wulp herbergt.

In Nederland, dat het belangrijkste land is voor de grutto, zijn de problemen genoegzaam bekend. Vogelbescherming speelt een grote rol in de bescherming van de grutto en andere weidevogels. Nederland trekt het internationale actieplan voor de grutto, gemaakt onder de vlag van AEWA, het African-Eurasian Waterbird Agreement van de Verenigde Naties. De RSPB coördineert het internationale AEWA-actieplan voor de wulp en is ook op nationaal vlak begonnen met beschermingsplannen voor de wulp.

“Deze grote steltlopers met hun aanstekelijke geluiden, die bij mij het gevoel van ongereptheid oproepen, behoren nu tot de meest bedreigde trekvogels”, zegt Nicola Crockford van de RSPB. Zij is een van de auteurs van het artikel in Bird Conservation International. “Waarschijnlijk zijn we al twee van de dertien soorten kwijt. Er is nu dringend behoefte aan gezamenlijke actie om te voorkomen dat ons meer soorten wulpen en grutto’s ontvallen.”

Het artikel somt daarom een groot aantal beschermingsacties op, waaronder het tegengaan van verlies en aftakeling van getijdengebieden, het verbeteren van broedsucces, het monitoren van aantallen en het veranderende landgebruik, en de betere bescherming van belangrijke pleisterplaatsen. Dit laatste geldt voor vooral voor de Oost-Aziatische en Austraal-Aziatische trekwegen. Wat er in Nederland kan en moet gebeuren, is grotendeels bekend.

Oorsprong wetenschappelijke naam

En waar komt eigenlijk de wetenschappelijke naam Numeniini vandaan? Waarschijnlijk van de Griekse naam voor de sikkelmaan, dat de snavelvorm van de wulp beschrijft.

Bron: Curlews in crisis?
Vertaling en bewerking: Ruud van Beusekom, Vogelbescherming Nederland
Foto's: Mark Zekhuis, Saxifraga; Jankees Schwiebbe, BirdPhoto