Monnikjes aan de Poort: Kleine kartuizerslak opvallend veel gezien

Slakken krijgen vaak een naam aan de hand van kenmerken van het huisje, het dier of hun gewoonten en biotoop. Kartuizerslakken - in ons land twee soorten: de Grote en de Kleine - danken hun Nederlandse naam aan de wetenschappelijke naam van de Kleine kartuizerslak Monacha cartusiana. De naam is afgeleid van het klooster de Grande Chartreuse in het gelijknamige bergmassief nabij Grenoble. In het klooster, gesticht in 1084 door de heilige Bruno van Keulen, leven de Kartuizer monniken, gekleed in een witte wollen habijt.

De slakken zelf hebben een opvallend slank lichaam, met op de kop lange voelsprieten die gracieus de omgeving aftasten. Daarmee in pure harmonie wordt het halfdoorschijnende vaak melkwitte huisje flatteus op de rug gedragen. Dit is bij volwassen dieren 14 millimeter in doorsnede, met 4 tot 5 platte windingen. Rond de mondopening is een verdikte bruinrood met gele band aanwezig (met wat fantasie lijkend op de leren gordel om de habijt van kartuizer monniken). Bij jonge slakjes staan op het huisje kleine, op wolvezels lijkende haartjes.

Rode Lijst

In Nederland geldt de Kleine kartuizerslak als een vrij zeldzame pionierssoort. De slak leeft in open, zonbeschenen, droge zandige biotopen. Ook zandige kruidenrijke ruigten rondom steden die lang onbeheerd bleven, langs spoorwegen en in industrie- en havengebieden, kunnen onverwacht flinke populaties herbergen. Voortschrijden van de successie in de vegetatie doet ze meestal verdwijnen. Evenals bebouwing uiteraard. Door de sterke afname van meldingen ten opzichte van 1950, kwam de soort als bedreigd op de Rode Lijst van de Nederlandse weekdieren terecht.

Toename?

De soort wordt de laatste decennia weer vaker gemeld. Vooral in de rivierduinen in het oosten van het land bevinden zich rijke populaties. Maar ook van elders zijn diverse meldingen (havengebied Amsterdam). De steeds vaker optredende zachtere winters zijn voor deze soort, waarvan familieleden vooral in zuidelijke gebieden leven, ongetwijfeld gunstig. Nederland ligt immers aan de noordgrens van het verspreidingsgebied van de Kleine kartuizerslak.

Slakkenexcursie Gelderse poort

In het kader van het Atlasproject Nederlandse Mollusken (ANM) is op 11 en 12 juni door de Nederlandse Malacologische Vereniging (NMV) en Stichting ANEMOON een slakkeninventarisatie uitgevoerd in de Millingerwaard en de Kekerdomse Waard. Naast honderden volwassen 'Kleine kartuizers' werden ook zeer veel 'piekleine' (jonge dieren) gevonden. De soort leeft hier op velerlei substraten en planten. Het gebied wordt begraasd door runderen en Konikpaarden, maar de Kleine Kartuizerslak lijkt daar geen hinder van te ondervinden. Dit in tegenstelling tot diverse andere slakken, die wel degelijk onder toenemende druk van begrazing staan.

Toekomst

Het actuele verspreidingsbeeld is te volgen via verspreidingsatlas.nl. Of de Kleine kartuizerslak werkelijk verder is toegenomen, of dat hier sprake is van een waarnemerseffect, dienen de toekomst, verdere inventarisaties en analyse van de ANM-gegevens uit te wijzen.

Waarnemingen van deze soort en andere weekdieren blijven van harte welkom en kunnen worden doorgegeven via verspreidingsatlas.nl, telmee.nl en waarneming.nl. Alleen met voldoende waarnemingen kunnen trends in verspreiding worden gevolgd en dat geldt ook voor deze gracieuze warmteminnende slak.

Tekst: Adriaan Gmelig Meyling en Jaap de Boer (Stichting ANEMOON, tevens NMV-lid)
Foto's: Adriaan Gmelig Meyling en Aart van den Berg