Vroege vogels zingen niet voor niets zo vroeg

Dawn Chorus Day is een initiatief van de Ierse nationale radio, dat volgend jaar al zijn dertigste editie kent. Jaarlijks worden dan in Ierland op allerlei locaties de microfoons opengezet om naar vogelzang te luisteren. Afgelopen zondag deden meer landen mee aan Dawn Chorus 2016, waaronder Nederland. Rob Buiter van Vroege Vogels deed samen met Eric Dempsey, vogelkenner uit Ierland, verslag van de belevenissen op en rond de Mokbaai, de Geul en de Horsmeertjes op Texel. Henny Radstaak van Vroege Vogels en Ruud van Beusekom van Vogelbescherming zaten in de studio in Hilversum om commentaar te geven.

Auerhanen en roerdompen stelen de show

Heel bijzonder was het geluid van baltsende auerhanen uit Noorwegen. Dit zijn bijna kalkoengrote vogels die bijeenkomen op een “lek” (baltsplaats) en zo stijf staan van hormonen dat ze zelfs mensen kunnen aanvallen. In Engeland waren Cetti’s zangers en hoempende roerdompen te horen. Texel bleef niet achter met een roepend porseleinhoen dat eerder in de nacht was opgenomen bij De Cocksdorp. Maar vooral de kakafonie rond de Mokbaai was opvallend. Ondanks de vrieskou zongen rietzangers en nachtegalen de hele nacht door, later bijgestaan door zingende blauwborsten, grasmussen, fitissen, zwartkoppen en nog veel meer. Het was een heldere, windstille en koude ochtend. Waarom zongen desondanks toch zoveel vogels rond zonsopkomst?

Ochtendpiek in de zang heeft nut

Er zijn onder de zangvogels notoire nachtzangers. Zoals natuurlijk de nachtegaal; maar ook rietzangvogels en de roodborst zingen vaak ’s nachts. Al heel vroeg, vaak al twee uur vóór zonsopkomst beginnen zanglijsters en merels te zingen, niet toevallig vogelsoorten met grote ogen. Die vangen veel licht. Daarna haken steeds meer vogels aan, waarna rond zonsopgang de zangpiek is met de meeste soorten en de hoogste activiteit.

Er zijn diverse redenen te bedenken waarom juist in de vroege ochtend veel vogelzang is. Ten eerste is het voor veel vogels nog te donker en te koud om naar voedsel te zoeken: insecten bijvoorbeeld zijn nog niet actief. Ten tweede is het vroeg in de ochtend vaak nog windstil en vochtig: het geluid draagt dan ver en mooi gelijkmatig naar alle zijden van de zingende vogel. Maximaal effect dus; de zang geeft veel informatie over waar de vogel zich bevindt. Dat is nodig om het territorium te markeren en een partner aan te trekken, de belangrijkste functie van zang. Verder is het ook handig om allemaal tegelijk te zingen: je weet dan precies waar je buurman zit. Die buurman is voor veel vogels individueel te herkennen. Na een tijdje ken je dan je buren, en dat geeft rust: geen kapers op de kust.

Overigens zijn er ook soorten die ’s avonds beter zingen dan ’s morgens vroeg of overdag. Maar dat zijn er niet veel. De waterrietzanger is zo’n uitzondering. Ook rond zonsondergang is het vaak rustig weer en vochtig in de atmosfeer.

Zet ook eens de wekker

Begin mei is ongeveer de piek van de ochtendzang. De meeste zomergasten (zoals fitis, rietzanger, zwartkop) zijn gearriveerd, terwijl ook de standvogels (roodborst, winterkoning) nog zingen. Tot ongeveer half juni loont het daarom zeer de moeite om de wekker te zetten en naar de vroege ochtendzang te luisteren. Na de zonnewende op 21 juni neemt de zang snel af. De afnemende daglengte heeft invloed op de hormonen die de zang stimuleren.

Luister hier naar het porseleinhoen van Texel en hier naar de hoogtepunten van Dawn Chorus 2016, met fragmenten van auerhanen, roerdompen en blauwborsten.

Wilt u ook vogels leren kennen, zelfs op zang? Snuffel dan eens op de site van de Nationale Vogelweek, die 14 mei begint!

Tekst: Ruud van Beusekom, Vogelbescherming Nederland
Foto's: Mark Zekhuis, Saxifraga (leadfoto: roerdomp); Jankees Schwiebbe, BirdPhoto