Een wilde orchidee is inderdaad een mooie bloem

Bericht uitgegeven door FLORON [land] op [publicatiedatum]

Staatssecretaris Bleker deed in de televisie-uitzending van ‘Moraalridders’ een handreiking naar onder andere FLORON en de Werkgroep Europese Orchideeën (WEO) naar aanleiding van hun reacties op de nieuwe natuurwet. Hij wil een basale bescherming opzetten voor wilde orchideeën. FLORON en de WEO wijzen erop dat er nog veel meer mooie, bedreigde planten in Nederland zijn.

“Wilde orchideeën hoeven niet beschermd te worden vanwege Europa dus heb ik gezegd dan doen we dat ook niet. Ik moet wel zeggen als ik kijk naar de reacties van heel veel van die vrijwilligers, dan moeten we toch een soort van basale bescherming opzetten. Niet een heel zwaar juridisch hek er om heen. Maar toch een soort van bescherming. Dat ga ik doen....”, aldus Staatssecretaris Bleker in ‘Moraalridders’.

In het voorstel voor de nieuwe natuurwet vervalt de bescherming van alle soorten die niet op Europees niveau beschermd zijn. Dat geldt dus voor bijna alle orchideeën van Nederland. Dhr. Bleker stelt dat Europese wetgeving afdoende is. Bovendien wordt uitgegaan van een grotere verantwoordelijkheid van burgers, bedrijven en lagere overheden in het hebben van een plicht om te zorgen voor de natuur.

Maar zelfs onder de strenge huidige Flora- en Faunawet zijn dingen fout gegaan. In 2005 werd in de Grevelingen een nieuwe vindplaats van Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis) ontdekt. Een dag later waren de planten uitgegraven. In 2007 wist deze wet niet te voorkomen dat Hotel de Klughte een zwembad aanlegde op een duinhelling met Hondskruid. De gemeente Beverwijk gaf zelfs een bouwvergunning af. Bermen met orchideeën waar pijpleidingen doorheen gelegd worden, het uitgraven van tientallen Soldaatjes op de Sint-Pietersberg door een handelaar, allemaal voorbeelden waaruit blijkt dat men niet kan vertrouwen op de zorgplicht van burgers, ondernemers en zelfs lagere overheden.

Met het loslaten van wettelijke bescherming, zoals wordt voorgesteld in de concept nieuwe natuurwet, zouden dit soort incidenten vaker plaatsvinden en dan vaak ook nog legaal zijn. Een wettelijk beschermingskader met mogelijkheden tot doen van aangifte en opleggen van boete is een minimum vereiste om dit soort kwalijke natuurverstoring te beperken.

Europese bescherming van Nederlandse soorten
Het is onjuist dat orchideeën vanuit Europa niet beschermd zijn. Volgens Europese wetgeving (bijlage II van de Habitatrichtlijn) moet Nederland voor de Groenknolorchis (Liparis loeselii), Zomerschroeforchis (Spiranthes aestivalis) samen met Kruipend moerasscherm (Apium repens) en Drijvende waterweegbree (Luronium natans) leefgebieden inrichten volgens de Habitatrichtlijn. Daarnaast heeft de Nederlandse Staat in 1992 het Verdrag van Rio de Janeiro ondertekend inzake biodiversiteit. Hierin heeft de Nederlandse overheid zich de taak gesteld de biodiversiteit te bewaken. De biodiversiteit, zoals deze in het verdrag bedoeld is, omvat veel meer soorten dan de Habitatrichtlijn voorschrijft. Een goede graadmeter voor biodiversiteit zijn Rode Lijsten. Deze lijsten, die specifiek opgesteld zijn voor soortgroepen (bijvoorbeeld vaatplanten), geven de mate van achteruitgang per soort weer, binnen een geografisch afgebakend gebied. Zij geven beleidsmakers een belangrijke waarschuwing wanneer het fout dreigt te gaan met zowel de nationale als Europese biodiversiteit.

Rode Lijst vaatplanten
Recentelijk publiceerde het IUCN haar rode lijst voor vaatplanten. Hierin is op Europees niveau de status van 1805 soorten beoordeeld, waaronder bijna alle Europese orchideeën. Twee orchideeënsoorten, die ook in Nederland voorkomen, zijn aangeduid met de Europese status “gevoelig”, respectievelijk Groenknolorchis (Liparis loeselii) en Harlekijn (Anacamptis morio). Van twee andere orchideeënsoorten zijn te weinig data voorhanden. Het betreft Honingorchis (Herminium monorchis) en de, inmiddels in Nederland uitgestorven, Zomerschroeforchis (Spiranthes aestivalis). Wanneer de Nederlandse rode lijst met die van Europa wordt vergeleken (zie tabel 1) dan is duidelijk dat Nederland het helemaal niet zo goed doet. In Nederland staan namelijk bijna alle orchideeën op de Rode Lijst. Een belangrijk signaal dat bescherming op nationaal niveau nodig blijft.

Basale bescherming
In de uitzending spreekt Dhr. Bleker van basale bescherming. Een stap vooruit weliswaar, maar nog geen reden tot juichen. Er zal eerst verdere invulling aan het begrip basale bescherming moeten worden gegeven. Pas dan zal blijken of soortenbescherming zijn doorgang vindt. Alleen door ons in te zetten voor bescherming van onze bedreigde soorten kunnen we ook in de toekomst genieten en ons blijven verbazen over de schoonheid van de natuur. En….zoals Staatssecretaris Bleker aangaf, “een wilde orchidee is een heel mooie bloem”. Inderdaad, maar wij wijzen er graag op dat er veel meer mooie planten in Nederland zijn, die minstens even veel aandacht verdienen. Wij pleiten ervoor dat tenminste de bedreigde soorten van de Nederlandse Rode Lijst opgenomen worden in de nieuwe wetgeving.

Tabel 1: Overzicht Rode Lijst status van Nederlandse orchideeën op nationaal en Europees niveau

Tekst: Mark Meijrink, Werkgroep Europese Orchideeën & Baudewijn Odé, FLORON
Foto's: Peter Meininger, Saxifraga; Hans Dekker, Saxifraga