Steeds vaker melanisme bij Nederlandse Harlekijnslakken

Bericht uitgegeven door Stichting ANEMOON [Nederland] op 28 oktober 2012

Steeds vaker worden in de Oosterschelde Harlekijnslakken aangetroffen met zwarte pigmentvlekken. De basiskleur van deze opvallend fraaie zeenaaktslak is wit met gele pigmentvlekken. Vooral dit jaar zijn een toenemend aantal dieren met extra zwart pigment aangetroffen. Deze afwijkende zwarte pigmentering heet melanisme.

De basiskleur van de Harlekijnslak is wit met gele pigmentvlekken op de kieuwkrans, de rug en de kop. Deze gele vlekken zijn zeer variabel aanwezig. Per dier kan het verschillen: soms wat meer soms wat minder. Van de Harlekijnslak is bekend dat hij ook zwarte pigmentvlekken kan dragen. Deze zwarte pigmentering noemen we melanisme. In tegenstelling tot dit jaar, is er vorig jaar ondanks de grote aantallen Harlekijnslakken toen, nauwelijks melanisme bij de Nederlandse populatie in de Oosterschelde waargenomen. 

Niet alleen zien sportduikers steeds vaker dieren met melanisme, ook de hoeveelheid zwart pigment per dier schijnt steeds groter te worden. Er lijkt ook een zekere volgorde in de ontwikkeling van melanisme bij Harlekijnslakken te zijn. Dieren met heel weinig zwart pigment hebben het uitsluitend aan de binnenzijde van de rhinoforen, de koptentakels boven op de kop van de slak. Als er meer zwart pigment aanwezig is, dan zit het op zowel de rhinoforen als op de toppen van de veren van de kieuwkrans achter op de rug. En bij nog meer melanisme zit er pigment op de rug van het dier beginnend op de kop. Het is niet bekend wat de oorzaak van dit melanisme is en waarom het steeds vaker wordt aangetroffen. Melanisme bij Harlekijnslakken wordt ook elders op de Europese kust en Middellandse zee aangetroffen. Op Internet zijn foto’s te vinden van dieren die bijna geheel zwart zijn. Zo extreem is dit fenomeen nog niet in de Oosterschelde waargenomen.

Tot de zomer van 2011 was de Harlekijnslak een zeer zeldzame verschijning op de Nederlandse kust. In de Nederlandse kustwateren zijn slechts enkele exemplaren uitsluitend in de westelijke Oosterschelde en op de Noordzee aangetroffen. Om nog onverklaarbare redenen heeft de soort zich in 2011 in zowel de centrale als de westelijke Oosterschelde massaal gevestigd. Deze populatie heeft zich gedurende de afgelopen winter kunnen handhaven en dit jaar wederom zeer succesvol kunnen voortplanten. In de zomer van 2012 was het aantal Harlekijnslakken zelfs nog groter dan vorig jaar. Per duik werden vaak meer dan honderd van deze fraaie dieren waargenomen met minstens ook zoveel eikapsels. Met het invallen van het najaar neemt de populatie nu weer iets af.

Stichting ANEMOON is benieuwd of er volgend jaar nog meer Harlekijnslakken in de Oosterschelde worden waargenomen en of het melanisme ook gaat toenemen. Ze zullen toch niet voor Zwarte Piet aan het oefenen zijn?

Nagekomen foto: na publicatie van dit bericht is er nog een foto binnengekomen van een slak met heel veel zwart pigment. Deze foto willen we de lezers van natuurbericht niet onthouden!

Tekst en foto’s: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON & Mathilde Matthijsse