Volwassen salamander vermomd als larve

Bericht uitgegeven door RAVON op zondag 17 mei 2009

Onlangs ontvingen we een bijzondere waarneming uit een ven op de Veluwe: een neotene kleine watersalamander. Een kleine watersalamander dus die, ondanks het feit dat hij of zij ‘volwassen’ is en zich voort kan planten, deels nog steeds de uiterlijke kenmerken van een larve heeft (uitwendige kieuwen). Zo heel vaak zien we dit niet in Nederland. Het komt ook alleen voor bij salamanders, niet bij kikkers en padden.

De sterkste vorm van neotenie is absolute neotenie. Hierbij kunnen dieren op geen enkele manier tot metamorfose worden aangezet. In Europa komt dat alleen voor bij de olm (Proteus anguinus). Bij totale neotenie vindt er in eerste instantie geen metamorfose plaats, maar worden de dieren wel geslachtsrijp. Ze worden groter dan normale larven en ontwikkelen geslachtsorganen. Ook hebben de salamanders de uiterlijke kenmerken van normale mannetjes of vrouwtjes. De kieuwen blijven echter aanwezig en de dieren gaan niet aan land. Totaal neotene dieren kunnen later alsnog metamorfoseren.

In Europa komt neotenie in afnemende mate voor bij de alpenwatersalamander, kleine watersalamander, vinpootsalamander en kamsalamander. In Nederland is neotenie bij de alpenwatersalamander zeldzaam en wordt het vaker bij de vinpootsalamander en kleine watersalamander aangetroffen.

Tekst: Jeroen van Delft (RAVON), met dank aan Eveline Stegeman
Foto: Eveline Stegeman