Record aantal teken gevangen dit jaar

Bericht uitgegeven door De Natuurkalender op [publicatiedatum]

Op de twaalf vaste vanglocaties van het Natuurkalender programma van Wageningen University zijn dit jaar al meer teken gevangen dan totaal in elk van de jaren 2007 tot en met 2010. Dit komt als een totale verrassing omdat we juist verwacht hadden dat het extreem droge, extreem zonnige en zeer warme voorjaar een negatief effect zou hebben op de overleving van teken. Het is nog afwachten hoe de aantallen in de rest van het jaar zullen zijn.

Sinds juli 2006 vangen groepen vrijwilligers elk eerste weekend van de maand teken op een vast traject van tweehonderd vierkante meter. Twaalf locaties zijn nu al 62 keer bezocht. Elke keer wordt het aantal larven, nimfen, mannetjes en vrouwtjes geteld. Elk jaar wordt ook door middel van DNA-analyse bepaald welk percentage van de teken de Borrelia bacterie bij zich draagt die de ziekte van Lyme kan veroorzaken. Met dit onderzoek dat in het kader van het Natuurkalender programma door Wageningen University wordt uitgevoerd proberen we beter te begrijpen hoe de tekenpopulaties zich ontwikkelen. Deze informatie is dringend nodig aangezien jaarlijks het aantal gevallen van de ziekte van Lyme stijgt.

Dit jaar hadden we eigenlijk verwacht dat het aantal gevangen teken lager zou liggen dan voorgaande jaren vanwege een aantal redenen. Allereerst was december zeer koud. In honderd jaar waren er in De Bilt niet zo veel vorstdagen geregistreerd als in de afgelopen december. Belangrijker nog voor onze verwachting waren de weersomstandigheden in het voorjaar. Vanaf maart tot en met begin juni was het record droog, extreem zonnig en zeer warm. Tot nu toe gingen we er van uit dat teken bij droogte extra risico liepen op uitdroging en indien mogelijk weg zouden kruipen in de vochtigere strooisellaag. Het totaal aantal gevangen teken is echter nog niet eerder zo hoog geweest als dit jaar.

13.594 teken
In de maanden januari tot en met augustus zijn in totaal 13.593 teken gevangen (9.984 larven, 3.252 nimfen, 155 vrouwtjes en 202 mannetjes). Van september tot en met december moeten nog teken gevangen worden. Maar ook zonder die vangsten zijn dit jaar al meer teken gevangen dan in de jaren 2007 tot en met 2010 (zie Figuur 1). Het is hierbij wel belangrijk om te vermelden dat op vijf van de twaalf locaties het totaal aantal gevangen teken lager ligt dan het gemiddelde aantal in de periode 2007 tot en met 2010. Ook zit er tussen de voorgaande jaren veel variatie. Het geeft maar weer eens aan hoe variabel en complex de populatiedynamiek van teken in elkaar zit.

De vangsten zijn vooral hoger in de maanden mei tot en met augustus. In deze maanden was het totaal hoger dan de maandrecords in de periode 2007 tot en met 2010. Als we de vangsten vergelijken met het gemiddelde uit de voorgaande jaren lagen ook de vangsten in april boven het gemiddelde (zie Figuur 2).

Nimfen
Het zijn vooral de nimfen die bij mensen de ziekte van Lyme kunnen veroorzaken, omdat ze als larve al een keer bloed gedronken hebben. Daarmee hebben ze de Borrelia bacterie op kunnen nemen via het bloed van de gastheer. Er zijn dit jaar ook al meer nimfen gevangen dan in elk van de voorgaande jaren. Vooral in juni laten tien van de twaalf locaties een toename zien ten opzichte van het gemiddelde uit de voorgaande jaren. In juli is een absoluut record van het aantal nimfen over alle maanden in alle jaren gevangen (790 nimfen). Het is nog niet bekend welk deel van de teken deze laatste maanden besmet is met de bacterie. Dat wordt pas volgend voorjaar bekend, waarschijnlijk tijdens de Week van de teek. De gemiddelde besmettingsgraad in 2006 tot en met 2010 was 15,1 procent.

We hebben nog geen verklaring voor het feit dat we ondanks de droogte meer teken vangen dan voorheen. Mogelijk dat er minder gastheren (bijvoorbeeld muizen en vogels) zijn waardoor meer teken zitten te wachten op het passeren van een gastheer (of een tekendoek). Informatie over aantallen gastheren is echter niet beschikbaar.

Nu nog steeds teken
Het tekenseizoen is nog niet voorbij. Het grootste aantal teken wordt gemiddeld genomen in augustus gevangen maar ook in september en oktober zijn nog veel teken actief. Het is afwachten of ook de komende maanden de vangsten hoger liggen dan de voorgaande jaren.

Om het oplopen van de ziekte van Lyme te voorkomen is het zaak om het lichaam na bezoek aan een gebied waar teken zitten (bossen, tuinen, duinen) op tekenbeten te controleren en eventuele teken snel van het lichaam te verwijderen. Het advies is om de teek binnen 24 uur te verwijderen, maar sneller is beter. Tekenbeten bij mensen (niet huisdieren) kunnen geregistreerd worden op de website van De Natuurkalender. Meer informatie over teken en de ziekte van Lyme is te vinden op de Toolkit Teken en Lyme van het RIVM.

Tekst: Arnold van Vliet, Fedor Gassner & Wichertje Bron, De Natuurkalender, Wageningen University en Willem Takken & Frans Jacobs, Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University

In een interview met het VARA radioprogramma Vroege Vogels licht Arnold van Vliet de resultaten toe. De uitzending is terug te beluisteren op www.vroegevogels.nl