Jaaroverzicht 2013

Op een paar uitzonderingen na verliep de eerste helft van 2013 koud. Pas in de tweede helft van het jaar werd het warm. Hieronder leest u per seizoen kort hoe de natuur hierop reageerde.

Winter

De winter van 2012/2013 begon in december vrij koud waarna de tweede helft van december juist zeer zacht was. In januari hield het zachte weer aanvankelijk aan. Dit resulteerde in de vroegste bloei van de hazelaar ooit, 40 dagen eerder dan normaal (de periode 1940-1968 wordt door De Natuurkalender gehanteerd als normaal). Op 10 januari begon een lange vorstperiode. Op 27 januari viel de dooi in. De grillige winter is mooi terug te zien in de meldingen van bloeiende sneeuwklokjes en gele kornoelje. Na de eerste bloeiende waarnemingen eind december en begin januari zakt het aantal meldingen terug om eind januari omhoog te schieten. De laatste dagen van januari verliepen ronduit zacht. De maand februari begon waar januari was geëindigd: met zacht weer, maar vanaf 6 februari lag de temperatuur op de meeste dagen beneden normaal. Aan het eind van de winter lagen de planten qua ontwikkeling ongeveer gelijk met het gemiddelde van de 21-ste eeuw tot nu toe en liepen zo'n drie weken voor op normaal. De zanglijster had echter last van de februarikou. Hij was zo'n twee weken later te horen dan normaal.

Lente

Toen kwam de koudste lente in ruim 40 jaar. De vroege lentebloeiers zoals klein hoefblad, speenkruid, maarts viooltje, sleedoorn en bosanemoon bloeiden allemaal zo'n twee tot drie weken later dan de afgelopen twaalf jaar. Ten opzichte van normaal is er gemiddeld eigenlijk geen verschil. En ook de rest van de lente was veel later dan we gewend waren. Doordat de kou aanhield kwamen ook de latere lentebloeiers zoals fluitenkruid, vogelkers, witte paardenkastanje en scherpe en kruipende boterbloem gemiddeld zo'n twee weken later in bloei dan de afgelopen twaalf jaar. De ontwikkeling lag zelfs een paar dagen achter op de normaal. Sinds de start van De Natuurkalender in 2001 hadden we niet zo'n late start van het voorjaar. Dit was ook duidelijk bij de vlinders. De vlinderoverwinteraars zoals citroenvlinder, dagpauwoog en gehakkelde aurelia werden ruim twee weken later gezien dan de voorgaande twaalf jaar. Alleen de kleine vos was ruim twee weken vroeger vanwege de paar dagen met zeer hoge temperaturen in de eerste week van maart. Alle andere vlinders waren laat. De libellen waren nog wat later dan de vlinders. Vuurjuffer en lantaarntje werden drie weken later dan in de afgelopen jaren gezien. De amfibieën spanden echter de kroon. De groene en bruine kikker, de gewone pad en de kleine watersalamander werden gemiddeld drie en een halve week later gezien dan het gemiddelde van de voorgaande twaalf jaar. Wederom: niet eerder zo'n late start.

Net als in voorgaande jaren lieten de vogels de minst grote reactie zien. Vooral de langeafstandstrekkers. Gemiddeld waren ze maar een paar dagen later terug in ons land. De bonte vliegenvanger, grasmus en gierzwaluw waren zelfs nog een paar dagen eerder terug dan het gemiddelde van de voorgaande twaalf jaar. De overwinteraars en korteafstandstrekkers waren in 2013 gemiddeld anderhalve week later. Ook voor veel vogels gaat 2013 de boeken in als het laatste jaar sinds 2001. De jongen van knobbelzwaan, wilde eend en koolmees werden twaalf dagen later gezien. Rond 9 april had pas de helft van de waarnemers het karakteristieke geluid van de tjiftjaf gehoord, drie weken later dan het gemiddelde van de afgelopen twaalf jaar en zelfs een maand later dan het vroegste jaar, 2007. De vogels liepen vertraging op door harde tegenwind en slecht weer in Zuid-Europa. Opvallend was dat veel tjiftjaffen bij aankomst door de kou stil bleven en dus niet opgemerkt werden.

Zomer

Na de koele lente verliep ook juni nog koeler dan normaal. De achterstand van de natuur ten opzichte van de laatste twaalf jaar liep nog verder op naar zo'n drie weken en ook ten opzichte van normaal (1940-1968) ging de natuur nu beduidend achterlopen, tot zo'n anderhalve week. Margriet, gele lis, gewone vlier, gele plomp en witte waterlelie bloeiden voor onze huidige begrippen zeer laat. Juli was echter zeer warm en augustus verliep ook zeer warm. Het zorgde voor een versnelde rijping van de vruchten van de vlier en de lijsterbes. Vroeger dan normaal maar beduidend later dan in voorgaande jaren.

Herfst

De herfst was zeer nat en zacht. Aan het begin van de herfst was het zomers. Het duurde tot 11 november voordat de temperatuur in De Bilt voor het eerst na de zomer onder nul dook. Het gevolg was een late herfst. De bladverkleuring en bladval van zomereik, beuk en berk waren twee tot drie weken later dan normaal en ruim een week later dan het gemiddelde van de afgelopen jaren. De zachte herfst liep dit keer niet over in de winter maar in de lente. We hebben geen winter van betekenis gehad en met een gemiddelde wintertemperatuur van 6,0 graden Celsius was het nog beduidend warmer dan het vijftig jaar geleden in een normale maartmaand zou zijn geweest. Gevolg was een zeer vroege start van de voorlente met meldingen van bloeiende hazelaar, els en speenkruid in december.

Op Natuurbericht.nl publiceert De Natuurkalender samen met zo'n twintig natuurorganisaties dagelijks actuele nieuwsberichten uit de natuur. Vanuit De Natuurkalender hebben we in 2013 52 berichten op Natuurbericht.nl gepubliceerd. U kunt zich op de site aanmelden voor een dagelijkse of wekelijkse emailnieuwsbrief. Hierin staat een beknopt overzicht van de verschenen berichten. Ook kunt u Natuurbericht volgen via www.twitter.com/natuurbericht. Het Natuurkalenderteam vormt tevens de eindredactie van de website.

Voor hooikoortspatiënten is er sinds 2012 de Allergieradar App (voor Androïd en iPhone). Via de App kunt u eenvoudig de intensiteit van uw hooikoortsklachten doorgeven. Op basis van de doorgegeven klachtenscores wordt de actuele klachtenscore voor Nederland en voor vijf regio's getoond. U vindt er daarnaast dagelijks een nieuwe verwachting van de start en duur van de bloei van de belangrijkste hooikoortsplanten op basis van de Pollenplanner zodat patiënten al weken voor de start het hooikoortsseizoen aan zien komen en maatregelen kunnen nemen.

Aan het einde van de zomer van 2013 hebben we in samenwerking met RIKILT en Alterra (beide onderdeel van Wageningen UR) de App Ambrosia Alert gepubliceerd. Deze App helpt u de hooikoortsplant ambrosia te herkennen, melden en verwijderen. Het herkennen van ambrosia blijkt voor veel mensen namelijk lastig te zijn. Aan de hand van een paar vragen over hoe de plant er uit ziet bepaalt de App of het om ambrosia gaat of om één van de planten die er sterk op lijken.

Tijdens de Week van de teek zijn het RIVM en Wageningen University gestart met een grootschalig onderzoek waarbij gekeken wordt of preventief antibioticagebruik na een tekenbeet de ziekte van Lyme kan voorkomen. Van de ruim 3400 teken die in 2012 via Tekenradar.nl naar het RIVM zijn opgestuurd bleek ruim 20 procent besmet te zijn met de Borrelia-bacterie die de ziekte van Lyme kan veroorzaken. Ongeveer drie procent van de mensen met een tekenbeet liep de ziekte van Lyme op. Het is nog onduidelijk in hoeverre de voordelen van preventief antibioticagebruik, mogelijk minder ziekte van Lyme, zouden opwegen tegen de mogelijke bijwerkingen en resistentieontwikkeling. Daarom worden mensen die een tekenbeet registreren op Tekenradar.nl, uitgenodigd om mee te doen aan het onderzoek. Naar verwachting duurt het onderzoek 4 jaar.

De Natuurkalender is sinds de start in 2001 betrokken bij het GLOBE onderwijsprogramma dat er op gericht is om leerlingen bij wetenschappelijk onderwijs te betrekken. Zo'n 30 scholen zijn momenteel bij het onderwijsprogramma van De Natuurkalender aangesloten. Meer informatie is te vinden op www.globenederland.nl. Vanaf begin 2014 gaat het GLOBE Nederland programma verder als een stichting met Jacqueline Cramer, oud minister van milieu, als voorzitter. Arnold van Vliet zal vanuit De Natuurkalender in het bestuur plaats nemen.

U kunt De Natuurkalender steunen door een aankoop bij een webwinkel te doen via www.koopvoordenatuur.nl. U bestelt het artikel van uw keuze, de webwinkel geeft vervolgens 4% van het aankoopbedrag aan de door u gekozen natuurorganisatie. Het kost u niets, maar de natuur profiteert. Het enige wat u ervoor moet doen is uw aankoop te doen via koopvoordenatuur.nl.

Het Prins Bernhard Cultuurfonds heeft een verzoek om subsidie goedgekeurd voor het maken van een geheel nieuwe website voor De Natuurkalender. De huidige website is verouderd, qua uiterlijk en qua functionaliteit. In 2014 en 2015 gaan we hard aan de slag om een prachtige, handige en moderne website te maken met een hele serie nieuwe functionaliteiten.

Een belangrijk doel van De Natuurkalender is het informeren van het publiek over de effecten van klimaatverandering op de natuur. In dat kader zijn we blij met het feit dat er in 2013 meer dan 300 krantenartikelen zijn verschenen waarin de werkzaamheden van De Natuurkalender aan bod kwamen.

In oktober 2013 maakte het Dagblad Trouw bekend dat Arnold van Vliet, de coördinator van De Natuurkalender, op plaats 92 staat van de Duurzame 100. Sinds 2009 publiceert Trouw elk jaar de Duurzame 100. Op de lijst staan personen die in het jaar voorafgaand aan publicatie van de lijst zijn opgevallen op het gebied van duurzaamheid. Het gaat om mensen die daadwerkelijk iets hebben bereikt of iets in beweging hebben gezet. De lijst is samengesteld door Trouw in samenwerking met duurzaamheidexperts. We zijn erg trots dat Arnold op deze lijst staat.

In 2013 kreeg Arnold ook het Verguld Wagenings Erezilver uitgereikt uit handen van de burgemeester van Wageningen voor het gedurende een lange periode leveren van essentiële en structurele bijdragen voor een Wageningse instelling van maatschappelijk belang, waarbij ook de Wageningse samenleving gebaat is.

De Natuurkalender is een samenwerkingsverband tussen een groot aantal organisaties waaronder Wageningen University, Wageningen UR, Stichting voor Duurzame Ontwikkeling, VARA's Vroege Vogels, Stichting GLOBE Nederland, De Vlinderstichting, SOVON Vogelonderzoek Nederland, Zoogdiervereniging, Stichting RAVON, Stichting FLORON, Vogelbescherming Nederland, Leids Universitair Medisch Centrum, triptic, Biocontrole Onderzoek & Advies, AOC Friesland, AOC Oost en Clusius College.

Planten

Vlinders

Libellen

Amfibieën

Vogels