Wisent en Schotse hooglander: de verschillen en hun gezamenlijke taak in de duinen

Dit jaar precies een eeuw geleden werd de treurige vaststelling gedaan dat de wisent, of Europese bizon, in het wild was uitgestorven. Vanuit een kleine, overgebleven populatie in dierentuinen werd een fokprogramma opgezet. Het resultaat mag er zijn. Tegenwoordig leven in Europa bijna tienduizend wisenten. Veertien daarvan grazen in het Kraansvlak, onderdeel van Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Ze delen het gebied niet alleen met vossen, konijnen, reeën en damherten maar ook met (geïntroduceerde) konikpaarden en Schotse hooglanders. Simone de Maat, boswachter bij drinkwaterbedrijf en natuurbeheerder PWN, merkt regelmatig dat wandelaars moeite hebben wisent en hooglander uit elkaar te houden. "Je moet het even weten, maar dan zijn ze goed te onderscheiden. De hooglander heeft de bouw van een koe, lange haren en lange horens met slagen erin. De Europese bizon lijkt op de Amerikaanse bizon: smalle heupen, een bodybuilders-borstkas en een stevige 'bult' op de rug achter de kop. De horens van de wisent zijn vrij kort en naar binnen gebogen." 

Duidelijke verschillen 

De wisent is groter dan de Schotse hooglander, het scheelt al gauw vijftig centimeter. Ook aan de kleur zijn ze goed uit elkaar te houden. De wisent is bruinrood of donkerbruin. De hooglander is vooral rood, maar ook blond, grijs, wit en zwart komen voor. Duidelijke verschillen dus. Voor boswachter Simone zijn andere verschillen belangrijker, namelijk die in het gedrag van de dieren. "We hebben de hooglanders, de wisenten en ook de konikpaarden in ons nationaal park geïntroduceerd om de duinen open te houden. In de loop van de vorige eeuw raakte het hier steeds dichter begroeid. Er werden bomen aangeplant om de omliggende dorpen en akkers tegen het stuivende zand te beschermen. De duinen verdroogden en er sloeg steeds meer stikstof neer, wat zorgt voor vergrassing en verruiging van de duinen." Om het overtollig groen te lijf te gaan, het duinzand weer te laten stuiven en de duinspecifieke planten opnieuw ruimte te geven, zette PWN grote grazers in. En dat zijn niet toevallig Schotse hooglanders, wisenten en konikpaarden - elk met hun eigen gedrag.  

Zandbaden

Simone: "De dieren vullen elkaar prachtig aan. Wisent en hooglander eten allebei veel grassen en houtachtige planten. Ook houden ze van de bladeren van wilg en meidoorn. De hooglanders 'snoeien' graag jonge scheuten, terwijl de wisent dol is op boombast. Een van de slachtoffers in het wisentgebied is de kardinaalsmuts. Daar blijft echt niks van over. Om parasieten in hun vacht kwijt te raken, nemen wisenten graag zandbaden. Ze liggen dan zo lekker te rollen dat ze prachtige open plekken creëren waar hagedissen hun eieren kunnen leggen en insecten holletjes kunnen graven. Doordat de grazers allemaal ander gedrag vertonen, creëren ze de variatie in het landschap die nodig is en verhogen ze de biodiversiteit."  

De dieren zorgen jaarrond voor zichzelf. Bijvoeren is niet nodig, ze kunnen zich prima redden. "Als het vriest, lopen de hooglanders langs de rand van een duinmeertje zodat dat deel van het water openblijft. Daar profiteren ook andere dieren van. Hooglanders zijn ook goed in het creëren van paadjes, zogenaamde wildwissels. Wisenten doen dat minder, die lopen dwars door alles heen. Vorige week - midden in de bronsttijd - zag ik nog een wisentstier met zijn horens een duindoornstruik te lijf gaan. Dat imponeergedrag gaat meteen ook struweelvorming van het duin tegen. Hoe wilder een dier - en daarmee bedoel ik hoe minder aangepast aan de mens - hoe meer dynamiek het in het duin brengt." 

Meer informatie

• Een bezoek aan Nationaal Park Zuid-Kennemerland begint het beste bij bezoekerscentrum De Kennemerduinen op Zeeweg 12 in Overveen. Hooglanders en konikpaarden lopen zowel in de Kennemerduinen, het noordelijke deel van het nationaal park, als in het zuidelijke Kraansvlak. Wisenten zijn alleen in het Kraansvlak te zien. Een drie kilometer lang voetspoor met gele paaltjes voert dwars door dit gebied: het Wisentenpad. Honden mogen niet mee. Het pad is gesloten van 1 maart tot 1 september. 
• Kijk op www.np-zuidkennemerland.nl of bezoek wisenten.nl

Tekst: Annemarie Bergfeld, PWN
Foto's: Ruud Maaskant, PWN