Tepels monitoren

Hij zit plat op zijn billen op het natte strand. "Kijk, twee hele mooie. En daar verderop nog twee." De handen van de man maken draaiende bewegingen door het aanspoelsel. Ik zie vooral stukjes hout en heel veel schelpen. Hij heeft nu twee ronde dingen in zijn hand. Iets groter dan een 2 euromunt. "Je ziet ze nu echt véél meer dan toen ik een jochie was, alles langs de kust is zó aan het veranderen."

Pseudoniem

Op mijn vraag waar het over gaat, antwoordt hij: "Tepelhorens!" Enthousiast: "Kijk, er zit nog leven in!" En vervolgens: "Ga je iets schrijven? Noem mij dan liever schelpenteller." Hij hield zich jarenlang als onderzoeker bezig met schelpdieren. Vroeger zag hij van deze slak op het strand voornamelijk oude lege huisjes. Maar de laatste jaren spoelen ze vaak levend en vers aan. Ook de eieren. Hij laat een plastic broodtrommeltje zien met drie uit zandkorrels opgebouwde 'kraagjes'. "Ook véél meer dan vroeger!" Een duidelijk teken dat deze zeeslak zich nu veelvuldig voor de kust voortplant.

Veel veranderd

Ik vraag hem waaróm alles zo verandert, al denk ik het wel te weten. En inderdaad noemt de schelpenteller meteen het klimaat (de opwarming). "Decennialang veranderde langs de kust relatief weinig, maar met het gemiddeld warmere zeewater komen nu allerlei soorten onze kant op." Ik hoor dat daar ook 'exoten' bij zijn. Van ver weg meegekomen met ballastwater van schepen of als aangroeisel op de romp. Vroeger zorgden koudere winters ervoor dat zulke soorten niet aansloegen. Maar dat is inmiddels wel anders.

Uit het zuiden en het diepe

Behalve exoten komen ook Europese soorten die vroeger meer zuidwaarts leefden onze kant op. En soorten die in dieper water verder van de kust voorkwamen, komen nu ook bij de kust voor. De Grote tepelhoren is daar een voorbeeld van. "Dat is wel een valse rover", hoor ik. Tepelhorens – er is nog een kleinere soort, de Glanzende tepelhoren – blijken andere schelpdieren te eten. De slak ploegt door de zeebodem op zoek naar tweekleppigen, zoals Nonnetjes of Zaagjes. Daarin boren ze met hun rasptong een rond gaatje. Dat duurt úren. "Maar zijn ze door de schelp heen, dan is de tweekleppige het haasje." Hij zoekt om zich heen en laat me dan zo'n schelp met een mooi rond gaatje zien. "Een slachtoffer!"

Boeiend

Ik vind zijn verhaal steeds boeiender en besluit er inderdaad over te schrijven. Hij zegt: "Geef me even je emailadres, er is een stichting die zich heel professioneel bezighoudt met aanspoelselonderzoek." Zo kreeg ik contact met Stichting ANEMOON, waarbij ik ontdekte dat mijn gesprekspartner zeker niet de enige is die het aanspoelsel onderzoekt.

De door ANEMOON bijgevoegde recente grafiek laat de toename zien van de Grote tepelhoren. 

Naam

Toen ik mijn opschrijfboekje en balpen wegstopte ("Neem je het niet op met je telefoon? Wat lekker old-school!"), stelde ik hem toch nog even die ene vraag. "O, waarom ik niet wil dat je mijn naam gebruikt?" Hij kijkt schaapachtig: "Ach, je moet zo oppassen hè, met alles wat je zegt. Zeker als je het als man tegen een dame over 'tepeltjes monitoren' gaat hebben." Daar had ik niet over nagedacht. Hij vervolgt: "Vroeger riepen we bij het tellen gewoon tegen elkaar: 'twee glanzende tepeltjes, twee grote'. Maar dat kan nu niet meer, en al helemáál niet op het strand." Volgens hem wordt de naam tepelhoren al sinds 1850 of nog eerder in naslagwerken gebruikt. "Omdat ze erop lijken, neem ik aan. Maar toen hoefden ze nog niet zo op hun woorden te letten."

Filmpje

Zie onderstand filmpje dat Roy Kleukers maakte. In een strandplasje op het strand graaft een Grote tepelhoren zich in de bodem. Let op het bruingele deurtje (operculum) in de mondopening van het slakkenhuis.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Grote tepelhoren Euspira catena (Bron: Roy Kleukers)

Landelijk

Op ruim twintig plaatsen langs de kust zijn trajecten waar mensen met kennis het aanspoelsel onderzoeken en analyseren. Aan dit landelijke Strandaanspoelsel Monitoring Project (SMP) doen ver over de honderd waarnemers mee. Met de kennis die ze door de jaren heen opdoen, houden ze in de gaten wat er in zee gebeurt. Nieuwe soorten, trends, afnames en toenames, zoals onlangs nog het goede nieuws over de Stekelrog. Zo helpen ze mee de kwaliteit van het Nederlandse mariene milieu te beoordelen. Complementair en soms ook bevestigend/controlerend, want op en in zee wordt uiteraard ook allerlei onderzoek uitgevoerd door overheidsinstanties en onderzoeksbureaus.

Meer informatie

• De mensen die het aanspoelsel monitoren via het SMP worden ook wel 'strandwachters' genoemd (iets anders dan een strandwacht die zwemmers redt).
• Artikel over mooie vondsten na de storm van 13 januari 2017 en reflecties op veranderingen in de kustfauna van Zuid-Holland, van Raven, J.G.M. uit 2017, verschenen in Spirula 411: 27-34. 
• Bent u ook geïnteresseerd in onze intrigerende onderwaternatuur? Mischien wilt u dan wel meehelpen, bijvoorbeeld als waarnemer bij een van de monitoringprojecten. Stuur een mail en kijk op de website.

Tekst: Stichting ANEMOON, met dank aan Saskia Koene voor het schrijven.
Beeld: Alie Postma & PICTAN (leadfoto: tweemaal de Grote tepelhoren op het strand, links een ingravend levend exemplaar, rechts een aangespoeld huisje, vers en onverkleurd); Stichting ANEMOON; Roy Kleukers