De kruisdistelgalmug: een nieuwe soort in Nederland

Tijdens een florakartering voor Staatbosbeheer vond Niels Eimers enkele vreemd uitziende plantengallen op een kruisdistel (Eryngium campestre). De gallen werden aangetroffen in de uiterwaard bij Bemmel, op een oude rivierduin. Na flink wat hoofdbrekens werd contact opgenomen met Willem Ellis, een specialist op het gebied van plantengallen. Hij was verrast door de vondst: het bleek namelijk om een nieuwe diersoort voor Nederland te gaan, de kruisdistelgalmug (Lasioptera eryngii).

Kruisdistelgalmug

De kruisdistelgalmug is een insectensoort uit de galmuggenfamilie. Galmuggen vormen plantengallen, vervormingen van de plant die zij als waardplant gebruiken. In dit geval worden de gallen gevormd op de stengel van kruisdistel. De stengel zwelt deels op, waardoor in de stengel ruimte ontstaat voor 20 tot 30 larven. In de gallen zitten verschillende kamers (holtes) met in elke kamer een oranje larve van de kruisdistelgalmug. Zodra de larven volgroeid zijn, hebben ze een lengte van ongeveer 3,5 millimeter. Zij boren zich een weg naar buiten om verder te ontwikkelen tot volwassen galmug. Volgroeide galmuggen zijn zwartgeel gestreepte mugjes van slechts 3 tot 4 millimeter lang. De soort heeft twee levenscycli in een jaar: de volwassen muggen sluipen uit in mei, en in juli en augustus.

Afwijkend

De gal die werd aangetroffen bleek bijzonder. Doorgaans zijn de gallen zijn niet zo opvallend: normaal gesproken vormt de gal alleen op de stengel van de kruisdistel, hier wordt hij tot 1,5 centimeter breed en tot 5 centimeter lang. Maar in dit geval zijn ook de bloemen vergald, waardoor zeer opvallende, haast buitenaardse structuren zijn ontstaan met gele uitstulpingen. De gal is hierdoor ook een stuk breder dan deze normaliter wordt. De kans bestaat ook dat de soort tot dusver onopgemerkt is geweest en dat deze hier al langere tijd voorkomt.

Herkomst en toekomst

Kruisdistelgalmug is een vrij algemene soort in Zuid-Europa. De soort komt voor tot in het oosten van Frankrijk en het zuiden van Duitsland. Deze vondst in Nederland is daarmee de noordelijkste vondst van deze soort. De vestiging is waarschijnlijk het resultaat van natuurlijke areaaluitbreiding. Als dit zo is, dan is het aannemelijk dat de soort op meer noordelijke plekken voorkomt. De kaart laat de verspreiding zien van kruisdistel in Nederland, de rode stip is de plek waar de kruisdistelgalmug ontdekt is. De kruisdistel is een bekende soort in het rivierengebied en staat voornamelijk op rivierduinen en in overstromingsgraslanden. Als de kruisdistelgalmug besluit het hier naar zijn zin te hebben, dan is verdere uitbreiding goed mogelijk.

Aanwinst?

Nieuwe soorten kunnen nogal eens negatieve effecten teweegbrengen en worden dan als invasieve exoten beschouwd. Omdat de kruisdistelgalmug zich op spontane wijze, door natuurlijke areaaluitbreiding gevestigd heeft, mogen we de soort als inheems beschouwen. De kruisdistel wordt als waardplant gebruikt, maar gaat niet dood wanneer hier gallen op gevormd worden. We kunnen daarom blij zijn met deze nieuwe soort, een aanwinst voor onze biodiversiteit. Nu nog hopen dat deze soort een blijver is. Wij willen daarom iedereen oproepen om te kijken of deze soort al op meer plekken in Nederland opgedoken is.

Meer weten over gallen?

Tekst: Niels Eimers en Staatsbosbeheer
Foto's: Dragiša Savić; Niels Eimers
Kaart: NDFF