Jonge vissen passeren Haringvlietdam: werpt kier eerste vruchten af?

Gedurende het eerste jaar 'kieren', het binnenlaten van zout water in het Haringvliet, is de samenstelling van de juveniele visgemeenschap in grote lijnen hetzelfde gebleven. Wél werden er al verschillende jonge zeevissen en trekvissen aangetroffen in het zoete Haringvliet, waaronder zeebaarzen, koornaarvissen en glasalen. Van deze vissen is het zeer aannemelijk dat ze de Haringvlietsluizen vanuit zee hebben weten te passeren.

Dit blijkt uit de resultaten van het project 'Een Zegen in de Delta' waarin RAVON samen met vrijwilligers onderzoek doet naar de kraamkamerfunctie van de Zuid-Hollandse delta. Er wordt onderzocht hoe jonge vissen de Zuid-Hollandse delta gebruiken en hoe de juveniele visgemeenschap verandert nu de Kier in de Haringvlietsluizen vaker open staat.

Haringvlietdam deed de deur dicht

Voor de aanleg van de Haringvlietdam in 1970 vormde het Haringvliet een belangrijke brakke kraamkamer voor mariene soorten, waar het in het voorjaar en de zomer krioelde van de jonge vis zoals haring en spiering. De massale aanwezigheid van jonge vis maakte het Haringvliet tot een voedselrijk systeem waar roofvissen, visetende vogels en zeezoogdieren van profiteerden. Voor trekvissen die tussen zoet en zout water migreren, was deze traag stromende overgang tussen het zoute Noordzeewater en het zoete rivierwater, ook wel estuarium genoemd, de belangrijkste toegangspoort tot het Rijnsysteem. Met de aanleg van de Haringvlietdam ontstond er een harde scheiding tussen zoet en zout water en ontstond er een moeilijk te passeren barrière voor trekvissen op hun reis naar paai- en opgroeigebieden. De getijdendynamiek verdween grotendeels, evenals het areaal aan geulen, zand- en slibplaten. Met het verdwijnen van het estuariene karakter van het gebied verdween ook de brakke kraamkamer waar het gebied zijn naam aan dankt.

Kierbesluit

Onder de noemer ‘lerend implementeren’ werkt Rijkswaterstaat aan het stapsgewijs instellen van dit nieuwe sluisbeheer. Naast het vergroten van de connectiviteit voor grote trekvissen als houting, zalm en fint biedt het kierbesluit ook kansen voor een gedeeltelijk herstel van de brakke kraamkamer die het Haringvliet ooit was. Hiervan kunnen juveniele trekvissen als bot, glasaal, houting en jonge zeevissen als haring en zeebaars profiteren. Als we door een kiertje naar de toekomst kijken, krijgen we dan weer een glimp van kraamkamer 'HARING'vliet te zien?

Project 'Een Zegen in de Delta'

In 2018 is RAVON gestart met het project ‘Een Zegen in de Delta’. Hierin wordt samen met vrijwilligers de functie van de Hollandse Deltawateren voor jonge vis onderzocht. Dit wordt gedaan door wadend ondiepe oevers te bevissen met een fijnmazig sleepnet (broedzegen). Zo wordt onder meer inzicht verkregen in waar welke soorten hun kraamkamers hebben, maar ook wat het effect van het Kierbeheer is op het voorkomen van soorten in het Haringvliet. Het nieuwe kierbeheer heeft in 2019 een gemiddeld hoger en een meer fluctuerend zoutgehalte aan de binnenzijde van de Haringvlietsluizen tot gevolg gehad. Deze fluctuaties hadden echter weinig effect in de ondiepe oeverzones van het Haringvliet waar de waarden als zoet gekenmerkt konden worden.

Juveniele visgemeenschap 2018 en 2019

Het totaalbeeld van de soortensamenstelling in de Zuid-Hollandse delta is in 2019 vergelijkbaar met 2018 (zie onderstaande afbeelding). In de Biesbosch, het Haringvliet, de Nieuwe Maas en tussenliggende kleinere wateren is het ecologische gilde van de zoetwatervissen dominant. Op de zoet-zoutovergangen van de Nieuwe Waterweg en de Voordelta is de visgemeenschap meer divers en hebben marien juvenielen, estuarien residenten en diadromen een groter aandeel in de visgemeenschap. Ook de scheiding in het systeem door de Haringvlietsluizen blijft duidelijk zichtbaar. Wel werden er verschuivingen in de samenstelling van de visgemeenschap gemeten. De grootste verschillen in de soortensamenstelling tussen de jaren 2019 en 2018 zijn zichtbaar in de Voordelta, Haringvliet West en de Nieuwe Waterweg. Naast mogelijke invloed van het nieuwe kierbeheer hebben ook andere factoren grote invloed op de samenstelling van de juveniele visgemeenschap. Mogelijk spelen de 'normalere' afvoer in 2019 ten opzichte van het zeer droge jaar 2018 en natuurlijke fluctuaties een rol bij deze verschuivingen. Of en welke veranderingen in de visgemeenschap van structurele aard zijn moet de komende jaren gaan blijken.

Meer lezen (pdf; 8,6 MB) over soortensamenstelling, achterliggende dichtheden en zoutgehaltes.

Jonge zeevissen en trekvissen passeren dam vanuit zee

Hoewel de resultaten in grote lijnen een vergelijkbaar beeld van de soortensamenstelling laten zien in de Zuid-Hollandse Delta en het nog te vroeg is om structurele veranderingen vast te stellen, werden er wel al interessante vangsten gedaan nabij de Haringvlietsluizen. Zo werden in 2019 meer waarnemingen gedaan van marien juveniele soorten in het westelijke deel van het Haringvliet (zie onderstaande afbeelding). De waarnemingen in het westelijk deel van het Haringvliet betroffen zeebaars (30), koornaarvis (3) en haring (2). Ter vergelijking: in 2018 bestond de totale vangst van mariene juvenielen in het Haringvliet uit één haring in het westelijke deel. Een stuk verder landinwaarts in het centrale deel van het Haringvliet werd ook nog een zeebaars aangetroffen in een ondiepe slibrijke geul in natuurgebied Sommelsdijk. Voor deze vissen is het zeer aannemelijk dat ze het Haringvlietsluizencomplex zijn gepasseerd. De afgelopen decennia zijn deze soorten sporadisch aangetroffen in het Haringvliet, waarbij het voor zeebaars en koornaarvis om enkele individuen ging (Boomkor-, zegen- en elektrobevissingen Hop, 2016 ; Van De Ven, 2018).

Ook juveniele trekvissen werden in 2019 in hogere dichtheden aangetroffen, voornamelijk aal (kort geleden gepigmenteerde glasaal) en bot (0+). In het westelijke deel van het Haringvliet is het ook voor deze soorten zeer waarschijnlijk dat ze de Haringvlietsluizen of scheepvaartsluizen zijn gepasseerd.  

Wat brengt de toekomst?

RAVON gaat de komende tijd verder met monitoren om te zien of de verschuivingen in de visgemeenschap een meer structureel karakter krijgen en of deze het gevolg zijn van gewijzigd kierbeheer. Ben je net als wij ook benieuwd? Ga dan een keer mee zegenvissen! Houd hiervoor de activiteitenagenda in de gaten. Meer lezen over de resultaten van 2018-2019? Klik dan hier. 

Videoserie 'Een Zegen in de Delta'

Door de coronacrisis was het aantal excursies dat we in 2020 konden geven beperkt. Daarom zijn we een zesdelige videoserie gestart, waarin Mick Vos van RAVON ons digitaal mee op pad neemt in dit boeiende project. De eerste aflevering komt op 4 november uit. Hieronder alvast een indruk.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Trailer van aflevering 1 van de zesdelige videoserie 'Een Zegen in de Delta' (Bron: RAVON)

Meer informatie

• Een zegen in de Delta - 2018/2019 (pdf; 8,6 MB)

Tekst: Mick Vos, Maurice Kooiman, Sanne Ploegaert en Jeroen van Riet, RAVON
Foto’s: Jelger Herder; Thomas Kroon; Mick Vos; Mark Groen
Partners: RAVON, Rijkswaterstaat, Provincie Zuid-Holland, Wereld Natuur Fonds, Sportvisserij Nederland, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer
Voor meer informatie: s.ploegaert@ravon.nl